In meerdere Nederlandse steden was het onrustig afgelopen zomer. Investeringen in jongerenwerk en de mogelijkheid online sneller in te grijpen, moeten rellen in de toekomst voorkomen.
Wat in andere steden de aanleiding was, weet Mikal Tseggai niet, maar in Den Haag begon het met het opendraaien van de brandkranen. Iets dat jongeren volgens de fractievoorzitter van de lokale PvdA al jaren doen. Jarenlang werd het gedoogd. ‘Maar dit jaar leidde het tot opstootjes tussen de politie en jongeren, die vervolgens uitliepen op grotere rellen.’
Niet alleen in de Hofstad was het onrustig afgelopen zomer; ook in onder meer Rotterdam, Delft, Amersfoort en Utrecht kwam het tot opstootjes tussen jongeren onderling, en jongeren en de politie. Aangespoord door berichten op social media kwamen ‘reltoeristen’ uit andere steden naar deze plaatsen toe om de verveling van zich af te slaan. ‘Losgeslagen tuig, waarvan de ouders niet ingrijpen’, oordeelde premier Rutte in een reactie.
Tseggai: Voor jongeren is er zeker met corona geen bal te beleven in de Schilderswijk
In kranten en talkshows werden corona, de sluiting van buurthuizen en de daarmee gepaard gaande verveling meermaals als aanleiding genoemd. Ook Tseggai - zelf woonachtig in de Schilderswijk - denkt dat die factoren een rol speelden. ‘Als je nog wel jong bent, maar te oud bent om in de speeltuin te spelen, is er in de Schilderswijk eigenlijk geen bal te beleven.’
Anderen wijzen naar oorzaken van meer structurele aard: kansenongelijkheid, armoede en de leefbaarheid in de wijken zelf. ‘De ideale voedingsbodem voor dergelijke rellen’, zegt Bouchra Dibi, die namens de PvdA 12 jaar in de Utrechtse gemeenteraad zat. ‘Maar het is deels ook gewoon hooligangedrag, daar moeten we eerlijk in zijn.’
Wat heeft de onlusten verder getriggerd? En wat moet er gebeuren om deze in de toekomst te voorkomen?
Leefbaarheid
Beeld je de volgende situatie in de Schilderswijk in, zegt de Haagse fractievoorzitter Tseggai: normaal ga je ieder jaar met de familie naar Turkije of Marokko. Vanwege corona kon dat dit jaar niet, dus zit je in een krap huis met broertjes en zusjes in een van de drukst bevolkte wijken van Nederland. Er is nog minder te doen dan normaal; buurthuis en horeca zijn gesloten. Mogelijk ben je door de maatregelen (tijdelijk) je bijbaan kwijt. ’En ga je dan hangen bij een speeltuintje, word je direct weggestuurd door de politie. Dan escaleert het snel wanneer er met de politie een opstootje ontstaat over de brandkraan. Dat is wat hier gebeurd is.’
Dibi herkent het wantrouwen tegenover de politie. Het voormalig raadslid groeide op in Overvecht en doet tegenwoordig onderzoek naar krachtwijken. Uit eigen waarneming weet ze wat problemen als armoede en criminaliteit doen met wijken. ‘Het zijn problemen die elkaar versterken. Wie arm is, zal vaker in de schulden raken, waardoor gezondheidsproblemen ontstaan.’ Tel daar de kansenongelijkheid en het gebrek aan perspectief bij op en je hebt de ideale voedingsbodem voor rellen, denkt Dibi.
Dibi: Kansenongelijkheid en gebrek aan perspectief vormen een ideale voedingsbodem voor rellen
Eerder dit jaar waarschuwde de koepel van woningcorporaties Aedes voor het ontstaan van achterstandswijken. De leefbaarheid in krachtwijken zou harder achteruit gaan dan verwacht, bleek uit onderzoek. Zwakke wijken met veel sociale huur worden zwakker, het aantal kwetsbare inwoners in de wijken neemt toe.
Die conclusies worden onderschreven door Matthijs Uyterlinde, onderzoeker bij kennisorganisatie Platform31. Uyterlinde wijst op de Leefbaarometer van het Ministerie van Binnenlandse Zaken. ‘Daarin zie je sinds 2012 een kanteling: gebieden die op leefbaarheid een onvoldoende scoren, zijn verder afgegleden.’ Hij noemt meerdere oorzaken: het Rijk trok zich terug uit de wijken, het Krachtwijkenbeleid werd vroegtijdig afgebouwd, de rol van woningcorporaties veranderde door de herziening van de woningwet en de vorige crisis raakte deze wijken extra hard.
Onder invloed van de huidige economische crisis ziet Uyterlinde de beleidsaandacht voor leefbaarheid in kwetsbare weer wijken toenemen. ‘Er is een nieuw soort urgentie, zowel bij gemeenten als bij het Rijk. Of daarin wordt doorgepakt zal mede afhangen van het nieuwe regeerakkoord.’
Belevingswereld
Wat de precieze oorzaken waren voor de rellen in zijn stad, probeert waarnemend burgemeester van Utrecht Peter den Oudsten nog in kaart te brengen. Samen met het College besloot Den Oudsten in gesprek te gaan met bewoners over de ongeregeldheden in wijken als Overvecht. ‘Zo verkleinen we ook de afstand tussen bestuurder en wijkbewoner.’
Sociale media en vloggers hebben in ieder geval een rol gespeeld in de verspreiding van de rellen, denkt Den Oudsten. Inmiddels zijn drie vloggers opgepakt die worden verdacht van opruiing. ‘Sociale media hebben een enorme, versnellende werking gehad op de ontvlambaarheid. De verspreiding van oproepen om te komen rellen ging zo snel. We moeten proberen via sociale media dichter bij de belevingswereld van jongeren te komen.’ Om die verspreiding in de toekomst te voorkomen, heeft Den Oudsten minister Grapperhaus van Justitie gevraagd om meer regelgeving wat betreft het verwijderen van berichten op websites en sociale media. Grapperhaus heeft toegezegd in gesprek te gaan met de providers.
Den Oudsten: De kloof tussen bestuurders en wijkbewoners is te groot
Daarnaast hoopt Den Oudsten tijdens de wijkgesprekken een beter beeld te krijgen van die belevingswereld van jongeren. ‘Het gaat om specifieke wijken waar jongeren het gevoel hebben minder kansen te krijgen. We moeten goed kijken wat wij precies doen in die wijken en nagaan: bereiken we die jongeren ook daadwerkelijk?’
Dat is nog maar de vraag, denkt voormalig raadslid Dibi. ‘Jongerenorganisaties sluiten slecht aan bij de doelgroep. Die jongens moeten tijdens een eerste gesprek hun eigen zoekvraag formuleren; die komen daarna echt niet meer terug.’ Daar komt bij dat jongerenorganisaties volgens Dibi slecht met elkaar samenwerken. ‘Die verschillende organisaties concurreren met elkaar en hebben allemaal hun eigen doelstellingen, waardoor de uiteindelijke hulp nog slechter aansluit.’
Sociaal cement
Het frustreert Dibi dat gemeenten al jaren dezelfde maatregelen inzetten tegen dezelfde problematiek. ‘Die hebben duidelijk niet het effect dat we zouden willen zien.’ Ze pleit voor meer maatwerk en minder concurrentie tussen zorgorganisaties. Investeer in vertrouwen tussen bewoners en instanties, zoals de politie en bestuurders.
Dibi: ‘Wijken zijn net dorpen; het zong al een tijdje rond dat die rellen eraan zaten te komen. Waarom bereikten die signalen de instanties niet?’ Ook Uyterlinde ziet dat dat goede, sociale professionals die mensen langer kennen en doordringen in de sociale structuur van een buurt steeds schaarser zijn geworden. ‘Terwijl het juist beter gaat in die wijken waar professionals al jaren opbouwwerk doen en echt zijn ingebed in het sociale cement.’
Uyterlinde: Sociaal werkers, die de wijken echt kennen, worden steeds schaarser
Maak daarnaast veel meer gebruik van positieve rolmodellen, opperen Dibi en de Haagse fractievoorzitter Tseggai. ‘Jongeren zullen eerder iets aannemen van iemand die uit dezelfde wijk komt en dezelfde taal spreekt dan van iemand die uit het Westland overkomt en eens zes maanden in de Schilderswijk wil werken,’ zegt Tseggai.
Dibi hoopt dat de rellen aanleiding geven naar structurele problemen te kijken die al jaren spelen. ‘Je ziet bij dergelijke rellen altijd dezelfde reflex: burgemeesters en ambtenaren gaan er dan een tijdje heel veel mee bezig, maar daarna verslapt de aandacht. Dit moet duurzaam en structureel worden aangepakt.’ Ze ziet daarin een belangrijke rol voor de PvdA. ‘Dit moeten we als partij beter agenderen. Dat gebeurt nu al, maar ik vind dat het duidelijker zou moeten. Want er is ook veel frustratie richting de politiek in deze wijken.’
Afbeelding: Remko de Waal | Hollandse Hoogte