Eind augustus maakte het kabinet bekend dat gemeenten, provincies en waterschappen een tweede steunpakket van € 777 miljoen (waarvan € 342 miljoen daadwerkelijk door de gemeenten besteed kan worden) krijgen voor de compensatie van inkomsten, die zij mislopen, en de extra kosten, die zij maken door corona. Wat nu?
Het aantal bijstandsaanvragen neemt sterk toe
Jeroen Rooijakkers
Wethouder in Veldhoven
Is het tweede pakket genoeg?
‘Helaas niet. In de eerste tranche zijn we slechts deels voor misgelopen parkeer- en toeristenbelastinginkomsten gecompenseerd. Ondertussen neemt het aantal bijstandsaanvragen al flink toe, houd ik mijn hart vast over de tekorten in het sociaal domein en verkeren de culturele voorzieningen in ademsnood. Het lokale theater ligt al een half jaar stil. De gemeente heeft uitstel van de huur verleend, maar het zal uiteindelijk wel betaald moeten worden. Als we de huur kwijt zouden schelden, moeten we het ergens anders vandaan halen. En dat lijkt heel lastig. Zeker omdat ik me zorgen maak over of we alles wel volledig gecompenseerd krijgen.’
Wat voor extra kosten verwacht je nog?
‘In de bijstand, de zorg en culturele sector voorzie ik de grootste problemen. In de zorg zie je dat veel mensen nog mantelzorg krijgen van familieleden die nu thuiswerken. Maar als die straks weer naar kantoor gaan, zijn er meer professionals nodig. Dat leidt weer tot extra kosten in de Wmo en de jeugdhulp. Het na-ijleffect komt dus nog.’
Verwacht je dat uiteindelijk alle extra coronakosten van gemeenten vergoed worden door het Rijk?
‘Nee. In het rapport van adviesbureau AEF, waarin de problemen van de gemeenten in kaart zijn gebracht en een aantal scenario’s worden uitgewerkt, zie je dat de gemeenten bij lange na niet gecompenseerd worden. Zeker op het gebied van culturele voorzieningen valt het enorm tegen.’
Wat gaat dat betekenen, bijvoorbeeld voor jullie theater?
‘Als dit zo doorgaat, vrees ik het ergste. Het is niet vol te houden, zelf niet als je mensen laat gaan.’
Anticiperen jullie daar op?
‘Je probeert het wel. Maar het is eigenlijk onbegonnen werk. We komen structureel geld tekort, de herijking van het Gemeentefonds valt negatief uit en door het abonnementstarief is het aantal Wmo-aanvragen geëxplodeerd. Veldhoven heeft al twee miljoen moeten bijplussen en dat wordt alleen maar meer. We doen er alles aan om voorzieningen open te houden en proberen deels met publiek-private samenwerkingen tot oplossingen te komen, maar zonder structurele steun van het Rijk lukt het niet.’
Structurele tekorten los je niet incidenteel op
Dirk Kuipers
Wethouder in Medemblik
Hoe stond Medemblik er voor de coronacrisis financieel voor?
‘We waren al op zoek naar ettelijke miljoenen voor 2021. Het zal je niet verbazen dat dat door de tekorten op het sociaal domein komt.’
Wat heeft de coronacrisis tot nu toe voor jullie betekend op financieel gebied ?
‘We hebben in de lentenota € 650.000 uitgetrokken voor de maatregelen die door het Rijk bij de gemeentes zijn neergelegd. Wat nu in het tweede steunpakket zit is in beginsel voldoende om de uitvoeringskosten te dekken. We ontvangen € 350.000 voor dit jaar en voor volgend jaar staat nog eens € 450.000 gereserveerd.’
Dus de steunpakketten zijn voldoende?
‘Nee, waarschijnlijk niet. Op een aantal terreinen is het nog onduidelijk wat er gaat gebeuren. Je ziet dat de steun voor bedrijven minder wordt, dat zal vermoedelijk ook extra ontslagen betekenen en dus ook een groter beroep op de bijstand en schuldhulpverlening. We verwachten een grote toestroom. Daardoor zullen de kosten toenemen. Maar hoeveel we nodig hebben, valt nu nog niet te zeggen. Ook omdat we nog niet weten hoeveel inkomsten de gemeente is misgelopen door de lockdown. Wat wel duidelijk is, is dat je met incidentele middelen geen structurele tekorten kan oplossen.’
Hoe houden jullie het hoofd boven water?
‘De nieuwbouw van een overdekt zwembad staat nu op losse schroeven en de renovatie van een dorpshuis wordt opnieuw bekeken. Ook schalen we de openbare ruimte af: denk aan plantsoenen, die minder goed worden onderhouden. We hebben minder geld voor innovatie en het budget voor preventie en eenzaamheid is lager. Dat is niet wat we willen, maar noodzakelijk om het financieel vol te houden.
Maak je je zorgen?
‘Ja, de leefbaarheid holt achteruit op deze manier. Nog even en we kunnen zwembaden, bibliotheken en dorpshuizen niet meer subsidiëren. Dat is een neerwaartse spiraal die echt moet worden omgebogen.’
Er zijn ook gemeenten die zeggen: ‘Dan maar geen sluitende begroting, we willen niet bezuinigen’.
‘Dat is wel een signaal ja. We staan voor een gigantische opdracht. Deels wordt de rekening in de vorm van een ozb-verhoging nu bij onze inwoners gelegd, maar uiteindelijk moet het Rijk gewoon over de brug komen. We moeten steeds meer doen voor steeds minder geld. Als dan ook nog eens de herverdeling van het gemeentefonds wordt doorgevoerd, krijgen we in Medemblik nog eens een korting van € 2,2 miljoen. Dat wordt het al helemaal onhoudbaar.’
Zelfs de coronakosten worden niet gedekt
Marinka Mulder
Wethouder in Renkum
Is het genoeg om de kosten van corona te dekken?
‘Nee, helaas niet. We weten dat het niet genoeg is, omdat uit berekeningen blijkt dat de kosten van de crisis twee keer over die € 777 miljoen heengaan. Er is veel meer geld nodig. Het kabinet weet dit ook. Het is dus belangrijk, dat het kabinet zich houdt aan de afspraak met de VNG en dat gemeenten alle kosten gecompenseerd krijgen.’
Veel gemeenten hadden het financieel al zwaar toch?
‘Ja, het bedrag uit het tweede steunpakket is zeker geen oplossing voor de structurele problemen, waar we al voor de coronacrisis mee kampten. Dat zit met name in de kosten voor jeugdzorg en ondersteuning voor ouderen via de Wmo. Bovendien wordt er onderscheid gemaakt tussen grote en kleine gemeenten.’
Hoe dan?
‘Kleinere gemeenten, die te maken hebben met krimp en een vergrijzende bevolking, krijgen steeds minder geld. Het verdeelmodel van het gemeentefonds valt momenteel positiever uit voor gemeenten, waar veel jonge mensen wonen, dan voor gemeenten, waar veel oudere mensen wonen.
Dat is gewoon onfatsoenlijk. Het zou niet uit mogen maken in welke je gemeente woont, maar toch zie je dat er nu verschillen ontstaan. In de ene gemeente heb je wel recht op zorg, kan je naar de bibliotheek en is sporten betaalbaar, in de andere niet.’
Welke kostenposten verwacht je nog door corona?
‘Ik denk dat de toeristische sector fundamenteel gaat veranderen. Er komen voor langere tijd minder toeristen uit het buitenland om hier op vakantie te gaan. En ik maak me zorgen over wat er op de middellange termijn gebeurt met de werkgelegenheid. Daarvan zien we nu de eerste prognoses. Die zijn echt beroerd.’
‘Onze acties beginnen wel wat op te leveren’
Libbe de Vries
Wethouder in Opsterland
Hoe staan de financiën er voor bij jullie?
‘De algemene begroting is precair. Net als bij andere gemeenten hebben we in de jeugdzorg en Wmo problemen om alles rond te krijgen. De komende twee jaar kunnen we nog interen op onze reserves, maar het is erg krap.’
En de financiële impact van corona?
‘Het is nog lastig om die goed in te schatten. We verwachten als gevolg van de coronacrisis ook extra kosten bij de jeugdzorg en Wmo: een deel van de behandelingen heeft nog niet plaats kunnen vinden of moet verlengd worden.
Het Rijk heeft gezegd, dat meerkosten gecompenseerd zullen worden, dus daar zit ik niet zo over in. Ik ben blij met de brief van Ollongren, waarin ze erkent dat gemeenten het financieel zwaar hebben. Dat hadden we tot nu toe nog niet gehoord. Onze acties beginnen dus wel iets op te leveren.’
Wat moet er nu gebeuren?
‘De opschalingskorting wordt bevroren, maar zou definitief weg moeten. Voor de jeugdzorg komt een tegemoetkoming van € 300 miljoen, maar we weten dat er jaarlijks een miljard tekort is. Dus daar moet meer bij. Ook de herverdeling van het gemeentefonds moet beter. Verder wordt er onderzoek gedaan naar de gevolgen van het abonnementstarief: er is nu veel meer vraag naar huishoudelijke hulp. Wij moeten nu € 800.000 bezuinigen op de Wmo. Met andere woorden: door het abonnementstarief kunnen mensen die hulp nodig hebben nu minder goed geholpen worden.’
Zijn nog meer beleidswijzigingen nodig?
‘Het terugdraaien van het abonnementstarief staat hoog op mijn lijstje. De sterkste schouders moeten de zwaarste lasten dragen: een eigen bijdrage naar draagkracht is echt noodzakelijk.’
Het valt op dat het gesprek over de financiële gevolgen van de coronacrisis eigenlijk binnen twee minuten over de structurele tekorten gaat. Hoe komt dat?
‘Ik verwacht geen structurele impact van de coronacrisis op de financiën. Helemaal uitsluiten kan ik het niet, maar zolang het Rijk zich houdt aan de belofte om alle extra kosten te compenseren, lijkt corona geen permanent probleem te veroorzaken. De structurele tekorten op de gemeentebegroting zijn echt een ander verhaal.’
Afbeelding: Bart Maat | ANP