Nederland dreigt te ‘verdozen’. Als gevolg van de groeiende online-economie verrijzen langs snelwegen en op bedrijventerreinen steeds meer en steeds grotere, distributie- en opslaghallen (van soms wel 60 hectare groot). De klant doet niet alleen steeds meer inkopen op internet, hij verwacht zijn bestelde spullen ook binnen 24 uur thuis. Een forse uitbreiding van de distributie- en opslagcapaciteit is dus noodzakelijk.
Dit is waarschijnlijk nog maar het begin. Het aantal internetbestellingen blijft toenemen. Dat betekent aan de ene kant uitzicht op werkgelegenheid, maar aan de andere kant druk op het landschap en klagende burgers. De grote ‘blokkendozen’ zijn volgens veel omwonenden niet bepaald fraai en staan steeds vaker op plekken waarvoor landelijk gebied is opgeofferd.
De distributiecentra zijn bepaald niet fraai
In de praktijk blijken vooral gemeenten gevoelig voor de lokroep van de ‘XXL-logistiek’. De verkoop van grond voor de bouw van de XXL-hallen is financieel aantrekkelijk. Gemeenten concurreren zelfs met elkaar om bedrijven ertoe te bewegen binnen hun gemeentegrenzen te bouwen. Een ontwikkeling die het College van Rijksadviseurs (CRa) ertoe aanzette om met een adviesrapport met de veelzeggende titel (X)XL-verdozing te komen .
In het rapport pleit het CRa voor meer sturing op het beperken van de ongewenste ruimtelijke effecten van de verdozing. Daarom zullen duidelijke keuzes moeten worden gemaakt over waar wel en niet gebouwd wordt. Het CRa ziet daarbij een regierol voor zowel de landelijke overheid als provincies. Met andere woorden: als het aan het CRa ligt, komt ruimtelijke ordening terug op de agenda.
Verdozing in Gelderland
Eén van de provincies die op dit moment tegen de grenzen van de XXL-logistiek aanloopt, is Gelderland. In deze provincie met veel natuur, al dan niet beschermd, vormt verdozing een reëel gevaar. Peter Kerris is als gedeputeerde verantwoordelijk en betrokken bij de ‘verdozingsuitdaging’. De grote vraag is waar de grenzen liggen. Wat als straks alle aangewezen plekken volgebouwd zijn maar de vraag blijft stijgen? ‘We concurreren allemaal om dezelfde vierkante meter. We willen woningbouw, bedrijvigheid, zonne- en windparken, én we willen natuur ontwikkelen. Waar leggen we de prioriteit?’
De provincie Gelderland kiest daarom voor duidelijkheid. Geen XXL-logistiek kris kras door de provincie maar langs een aantal assen. ‘Alleen op plekken waar weg, water en spoor bij elkaar komen. Dan valt de A1 al af want daar heb je geen multimodale overslagcentra en kom je automatisch langs de A15 uit. Bij Tiel, Nijmegen en Zevenaar en in de gemeente Montferland (A12/Duitse A3).’
Kerris: 'We concurreren allemaal om dezelfde vierkante meter'
Op die plekken kan XXL-logistiek gevestigd worden onder drie voorwaarden, legt Kerris uit. ‘De eerste is dat het landschappelijk ingepast is. Dus niet dat je er langsrijdt en denkt van “wat staat hier?” De tweede voorwaarde is dat de distributiecentra ook duurzaam worden. We vragen daarom bedrijven om hun dak meteen vol te leggen met zonnepanelen, na te denken over energiebesparing en om een plan te maken over bijvoorbeeld de CO2- en stikstofuitstoot van de vrachtwagens. Tot slot stellen we als eis dat de bouw van zo’n hal direct bijdraagt aan de regionale werkgelegenheid.’
Dat de bouw van distributiehallen vaak tot onrust onder de omwonenden leidt, bewijst het Gelderse Montferland. In deze Gelderse gemeente probeert oud-PvdA-raadslid Sandra Braam namens de Dorpsraad de uitbreiding van het bedrijventerrein in het dorp Azewijn tegen te houden. ‘Het college van B&W wil in totaal 84 voetbalvelden met blokkendozen van 22 meter hoog volbouwen.’
Koste wat het kost
Die wens is niet nieuw, legt Braam uit. ‘In 2015 is het bedrijventerrein aangelegd. Op een gegeven moment zei de gemeente dat er veel vraag was, en gaf men aan met de uitbreiding te willen beginnen. De provincie heeft toen meteen laten weten dat Montferland geen toestemming kreeg. Volgens de provincie was er geen vraag en geen uitbreidingsbehoefte.’ Maar de gemeente gaf niet op. ‘In december 2019 heeft Montferland de structuurvisie vastgesteld. Een meerderheid in de gemeenteraad geeft aan de uitbreiding een top idee te vinden en dus gaat het college ondanks alles door.’
Dat levert niet alleen in Azewijn, maar ook in de wijde omgeving boze geluiden op. ‘Ook de provincie liet, toen de structuurvisie van het college van B&W in oktober 2019 ter inzage lag, van zich horen. Zij vonden het onverstandig Montferland zou doorzetten. De gemeente liep te veel op de troepen vooruit, er was ontzettend veel huiswerk niet gedaan en Montferland nam vanwege al die onzekerheid een enorm financieel risico. Ondanks dit negatieve advies heeft het college het dus toch in de structuurvisie opgenomen.’ Volgens Braam deinst de gemeente Montferland nergens voor terug. ‘Ze gaan net zo lang door tot ze hun zin hebben. Het recht van eerste koop en de doorverkoop van grond is een verdienmodel geworden. Plak daar dan nog eens een mooi argument als werkgelegenheid op en je bent er.’
Braam: De gemeente wil koste wat kost een enorm distributiecentrum
Met die toename van werkgelegenheid valt het in de praktijk vaak mee, stelt het CRa. ‘En als er al banen bijkomen, gaat het zeker niet om de regionale werkgelegenheid zoals de provincie wil,’ denkt Braam. ‘Hier aan de rand van Nederland, waar de infrastructuur nog eens niet op orde is, strijken dan vooral arbeidsmigranten neer. Dan heb je dus meteen een huisvestingsprobleem, maar daar heeft het college van B&W ook een oplossing voor bedacht; men bouwt bij het bedrijventerrein een hotel voor buitenlandse werknemers.’ Dat moet ook wel. ‘Mensen uit onze regio willen het werk in de distributiecentra niet doen. Het betaalt slecht, door flexibele en tijdelijke contracten is er veel onzekerheid en het is ook nog eens fysiek zwaar. Geen droombaan voor de gemiddelde Achterhoeker dus.’
De bereikbaarheid zal eveneens slechter worden, verwacht Braam. ‘Het bedrijventerrein levert nu al problemen op. Om vanuit Azewijn op de A12 te komen, moet het vrachtverkeer over landelijke n-wegen. Die worden daardoor drukker.’ De dorpsraad van Azewijn doet er inmiddels alles aan om de uitbreiding te voorkomen. Een lange weg via inspraak en alle mogelijke procedures. De hoop is daarbij gevestigd op de provincie. ‘Wat ons betreft houden wij de provincie strak aan hun eigen voorwaarden. Zij moeten Montferland stoppen.’
Kerris snapt de onvrede van Braam heel goed en benadrukt dat het absoluut nog geen gelopen race is. ‘Montferland moet nog heel veel huiswerk doen. Bovendien hebben we in Gelderland in de vorige periode al afgesproken dat over bedrijventerreinen afspraken gemaakt moeten worden met alle gemeenten in de regio. Gelderland kent zes van die regio’s. Montferland valt binnen de regio Arnhem-Nijmegen. Die zijn nu volop bezig, naar aanleiding van onderzoek en metingen, om te kijken waar nieuwe bedrijvenlocaties mogelijk zijn. Voordat er een volgende stap kan worden gezet, moeten die afspraken op papier staan.’
Afbeelding: Peter Hilz | Hollandse Hoogte