Gaan kwetsbare kinderen de rekening betalen voor rijke ouderen? Daar lijkt het wel op, nu het abonnementstarief in de Wmo is ingevoerd. De tijd van de inkomensafhankelijke eigen bijdrage is voorbij en gemeenten draaien op voor de gevolgen, terwijl de tekorten in de rest van het sociaal domein alleen maar oplopen en er van het Rijk geen extra geld komt.
Tot dit jaar konden gemeenten hun inwoners een inkomensafhankelijke eigen bijdrage vragen voor het gebruik van Wmo-voorzieningen. Met ingang van 2019 is het abonnementstarief ingevoerd voor maatwerkvoorzieningen, zoals begeleiding, woningaanpassingen, huishoudelijke hulp en hulpmiddelen. Volgens een doorrekening van het CPB valt hiermee 290 miljoen euro aan inkomsten voor de gemeenten weg. Dit verlies wordt deels gecompenseerd door een kapitaalinjectie van 145 miljoen euro door het kabinet. De helft van de rekening ligt echter bij de gemeenten zelf. Achterliggende gedachte is dat de administratieve last wordt verminderd; er hoeft geen inkomenstoets meer te worden ingevoerd, omdat iedereen hetzelfde tarief betaalt.
Hoogopgeleiden vinden wel de weg
‘Het scheelt natuurlijk wel werk en daarmee geld, maar dat weegt bij lange na niet op tegen de nadelen,’ verzucht Clemens Festen, raadslid in de gemeente Utrechtse Heuvelrug. ‘In onze gemeente wonen veel hoog opgeleide mensen. Het klinkt misschien gek, maar dat zorgt ervoor dat we hoge kosten hebben in het sociaal domein. Deze mensen weten waar ze recht op hebben, en willen daar gebruik van maken, ook als het gaat om Wmo-voorzieningen of jeugdzorg. Je hoort nu al dat mensen hebben gewacht tot januari om huishoudelijke hulp aan te vragen. Als je kan wachten omdat het je geld scheelt, kun je je afvragen hoe hard de hulp nodig is.’
Festen maakt zich zorgen over de financiële gevolgen voor de gemeente. “De budgetoverschrijdingen vliegen ons nu al om de oren, vooral in de jeugdzorg en Wmo. We moeten tegen de € 6 miljoen bezuinigen op een begroting van € 110 miljoen. We hebben afgelopen december geprobeerd de OZB beperkt te verhogen, maar dat kregen we er niet door. Het sociaal domein is de grootste begrotingspost dus daar gaan grote klappen vallen. Dat worden moeilijke keuzes. We bieden nu nog extra mogelijkheden voor kwetsbare groepen via de bijzondere bijstand. Kunnen we dat volhouden?’
Festen: ‘Als je kan wachten omdat het geld scheelt, kun je je afvragen hoe hard de hulp nodig is’
Hoe de klappen opgevangen moeten worden, weet Festen eigenlijk niet. ‘Misschien moeten we nog veel strenger selecteren wie in aanmerking komt voor ondersteuning, maar die kant wil ik liever niet op; we moeten blijven doen wat nodig is. Mensen die goed gebekt zijn, vinden altijd een manier om te laten zien dat zij wel in aanmerking komen. De kwetsbare groep, de mensen die het het hardst nodig hebben, krijgt het moeilijk.’
Even verderop in De Bilt worstelt raadslid Erik van Esterik met dezelfde vragen. “Op de jeugdzorg hebben we al een enorm tekort. We lopen door deze maatregel financieel nu een flink risico op de Wmo. Het geld moet ergens vandaan komen, dit heeft impact op het hele sociale domein. Ik schat in dat dit enkele tonnen per jaar extra kost, maar precies weten we het niet.’
Van Esterik: ‘Door de tekorten hebben we het alleen nog maar over geld’
Die onzekerheid maakt het college voorzichtig. ‘Er wordt geen geld vrijgemaakt voor preventie, want alles wordt financieel benaderd. We zijn vanaf 2015 eerst drie jaar bezig geweest om de nieuwe taken goed in te voeren. Nu is het moment om het echt anders te gaan doen en te gaan transformeren. Maar door de tekorten in de jeugdzorg en de invoering van het abonnementstarief hebben we het alleen maar over geld.’
Na 2019 is de pot leeg
Eelke Kraaijeveld heeft als wethouder in Gorinchem het hele sociaal domein in zijn portefeuille. Hij maakt zich zorgen over de gevolgen van het abonnementstarief. ‘Voor 2019 verwacht ik dat we nog wel uitkomen, we schatten in dat het niet meteen storm loopt. Daarna wordt het lastiger. Het past in een tendens die we al langer zien; er wordt van alles van de gemeenten verwacht, maar je krijgt er onvoldoende financiële middelen bij.’
Met het vanuit Den Haag opgelegde abonnementstarief krijgen gemeenten zelfs geen beleidsvrijheid, constateert Kraaijeveld. ‘Ook de middelen die we van het Rijk voor jeugdzorg krijgen, zijn totaal niet toereikend. We bereiken op verschillende fronten de grens in het sociaal domein. Dat leidt uiteindelijk tot keuzes en gaat ten koste van mensen die hulp nodig hebben. Dat is wrang.’
Kraaijeveld: ‘Ik vraag me wel eens af wat er was gebeurd als de zorgtaken zonder bezuiniging naar de gemeenten waren gegaan’
De afgelopen jaren is hard gewerkt aan de transformatie in de zorg. ‘We hebben aangetoond dat we kunnen transformeren; in onze regio helpen we nu aanzienlijk meer kinderen en gezinnen tegen lagere kosten. We proberen mensen meer in hun eigen kracht te zetten en zelf oplossingen te laten vinden. Op die manier houden we de zorg voor al onze inwoners betaalbaar. Maar als het zo goedkoop is om het via de gemeente te regelen, wordt het wel lastig omdat vol te blijven houden.’
Desondanks blijft de ambitie hetzelfde, zegt Kraaijeveld. ‘We zetten in op preventie, en op zwaardere zorg als dat nodig is. Dat leidt tot gelukkiger inwoners en minder grote zorgvragen. Ik ga ervanuit dat het Rijk dat ook inziet en ons financieel compenseert als dat nodig is. Maar ik vraag me wel eens af wat er was gebeurd als de zorgtaken zonder bezuiniging naar de gemeenten waren gegaan. Waren we dan nu niet veel verder geweest?’
Rijk bepaalt, gemeente betaalt
De Delftse wethouder Karin Schrederhof kan voorlopig nog putten uit een reservepotje in het sociaal domein. ‘We willen niet inleveren op de kwaliteit van de zorg, maar we bereiken de grens wel een keer. Zeker omdat we nu geen grip meer hebben op de instroom. Met de komst van het abonnementstarief kunnen we minder sturen. De komende tijd gaan we goed bijhouden of we een toename zien in de aanvragen. We zullen nieuwe aanvragers ook vragen waarom ze nu deze aanvraag doen, en of dat wellicht te maken heeft met de nieuwe tarieven.’
Schrederhof schuift zelf maandelijks aan bij een keukentafelgesprek en weet zo uit ervaring hoe dat eraan toe gaat. ‘We voeren hier uitvoerige keukentafelgesprekken met mensen die een aanvraag doen. Ook in 2019 blijven we kijken wat iemand zelf kan doen, maar we ontkomen er niet aan dat de Wmo-uitgaven omhoog gaan. Je kunt de lat voor huishoudelijke hulp niet ineens hoger leggen als iemand veel geld heeft. Die beperking maakt het lastig. We hebben met elkaar besloten tot decentralisatie van taken, en dan gaat het Rijk ineens weer zaken opleggen waar we allemaal vragen bij hebben. Het is net een ouder die zijn kind niet los durft te laten.’
Schrederhof: ‘Rijk is als een ouder die zijn kind niet durft los te laten’
In de Tweede Kamer strijdt John Kerstens tegen het abonnementstarief, maar vooralsnog heeft het niet het gewenste resultaat. ‘Het abonnementstarief gaat leiden tot extra Wmo-aanvragen. Daardoor komen gemeenten in de knel met hun budget voor het sociaal domein. Die gaan oplossingen zoeken waarbij de meest kwetsbare mensen in de problemen komen. Ze gaan meer drempels inbouwen, of bezuinigen op andere posten in het sociaal domein zoals minimaregelingen of jeugdzorg. En het is niet nodig, want het geld klotst over de plinten; bij de zorgverzekeraars en bij het ministerie. Het is een teken van beschaving dat je dan zorgt dat mensen zeker zijn van betaalbare zorg in de buurt. En juist dat principe voor de meest kwetsbare mensen staat onder druk. Het maakt me furieus.’
Kerstens: ‘Lokaal laten zien wat de gevolgen hiervan zijn’
Volgens Kerstens leeft het onderwerp nog onvoldoende. ‘We moeten laten zien wat de effecten hiervan zijn, daar heb ik de raadsleden bij nodig. Zij kunnen in hun gemeenten het college vragen bij te houden wat de gevolgen zijn van deze maatregel. We moeten aantonen waar dit financieel landt.’
Ondanks de onverkwikkelijke houding van het kabinet blijft Kerstens vol goede moed. ‘Het is nu ingevoerd op basis van een Algemene Maatregel van Bestuur. Er komt nog een echte wet en die moet nog door de Tweede Kamer. Ik hoop dat we lokaal aan de coalitiepartijen VVD, ChristenUnie, CDA en D66 kunnen laten zien dat dit geen goed idee is. Wellicht kunnen raadsleden hun collega’s in de raad hiervan overtuigen, want in de Kamer houden de partijen elkaar op dit punt vast.’
Om samen een vuist te maken tegen het kabinet hoort John Kerstens graag welke gevolgen het abonnementstarief in jouw gemeente heeft. Lopen de kosten inderdaad op? En gaat dit ten koste van andere zaken in het sociaal domein? John komt graag in contact met raadsleden die hiermee aan de slag willen. Je kan mailen naar j.kerstens@tweedekamer.nl.
Afbeelding: Hans van Rhoon | Hollandse Hoogte