Bezuinigingen, vrijwel alle Nederlandse gemeenten moeten eraan geloven. Vaak gaat dit ten koste van tal van voorzieningen, waaronder bibliotheken. Soms worden ze wegbezuinigd, in andere gevallen versobert het aanbod aanzienlijk. Bieden commerciële bibliotheken een uitweg? Zij kunnen de uitleenfunctie van de traditionele bibliotheek vaak tegen een lagere prijs leveren, maar investeren veel minder in leesbevordering, laaggeletterdheid en samenwerking met scholen. Of zijn er ook nog andere mogelijkheden om de gemeentelijke bezuinigingen op te vangen? Lokaal Bestuur sprak met PvdA'ers in twee gemeenten.
Wie: Rogier Tetteroo
Wat: Wethouder
Waar: Gouda
De bibliotheek in Gouda floreert. Moest Gouda niet bezuinigen?
'Jawel. Op een totaal bibliotheekbudget van 2,3 miljoen euro, moesten we maar liefst 700.000 euro bezuinigen. Dat is ruim 30 procent. Het bibliotheekbestuur had kunnen zeggen: we schrappen de wijkbibliotheken en houden de centrale in stand met een lager voorzieningenniveau, maar de directrice van de bibliotheek had een andere strategie. In een businesscase herdefinieerde ze de functie van de bibliotheek in Gouda.'
Hoe dan?
'Ze wilde langs de pijlers ‘werken’, ‘leren’ en ‘kennismaken’ een huiskamer van de stad creëren. Een goed bereikbare centrale bibliotheek, bij voorkeur met een horecavoorziening. Daarnaast moesten de wijkbibliotheken, weliswaar met een beperkte collectie, als uitleenpunten blijven bestaan. Via een centraal ontsluitingssysteem blijft de volledige collectie ook in de wijkbibliotheek te bestellen. Het verhaal werd gecompleteerd door vier kinderbibliotheken bij scholen en een digitale bibliotheek.'
Lukte dat plan?
'De gemeenteraad moest veel bezuinigen en had geen zin in nieuwe concepten. De directrice hield echter vol. Ze kwam met een oplossing in plaats van een klaag- of bedelverhaal. Dat werkte. Een voormalig gemeentepand met een grote parkeerplaats werd beschikbaar gesteld, ook al vergde dat een initiële investering van twee miljoen euro en negen ton voor het aanpassen van het pand. De inschatting was dat de formule op termijn met het structureel lagere budget zou kunnen draaien. Het is een eclatant succes geworden. Het pand is licht, ruim en modern. Een deel van de exploitatie komt uit de verhuur van zaalruimte. Op de begane grond zit een grand café. Bovenin het pand zitten het streekarchief en een drukkerswerkplaats (een ambachtelijke werkplaats waar vrijwilligers traditioneel drukwerk maken, red.). Dat zorgt allemaal voor huurinkomsten.'
Kom met oplossingen in plaats van een klaag- of bedelverhaal
Is de combinatie van functies de basis van het succes?
'Ja, daarmee is zelfs een geheel nieuwe doelgroep aangeboord. In de oude bibliotheek was een leestafel waar oudere mensen de krant lazen. In de nieuwe formule is die leestafel er ook, net als de oudere mensen. Maar er zitten nu ook veel jongeren en ZZP'ers die op hun laptops aan het werk zijn, waardoor het een netwerkruimte is geworden. Dat de bibliotheek nu ook op zondag open is, helpt natuurlijk enorm.'
Wat zijn do's en don'ts geweest bij de nieuwe bibliotheekaanpak?
'De grootste valkuil bij bezuinigingen is te blijven denken vanuit bestaande structuren en niet durven toegeven dat voorzieningen in een wijk weg zouden kunnen gaan. Ik zou aanraden om goed na te denken over wat je wilt en aansluiting te zoeken bij de huidige maatschappij. Combineer functies. En het is voor ons een groot voordeel geweest dat er toevallig een centraal pand beschikbaar was. Het is natuurlijk een ander verhaal als je dat niet hebt.'
Wie: Beate Janssen-van Raay
Wat: Raadslid
Waar: Waterland
Wat was de situatie in Waterland?
'Ook wij moesten bezuinigen. Waterland bestaat uit zeven kernen waarvan de vier grootste elk een eigen bibliotheek hadden, met die in Monnickendam als hoofdvestiging. In eerste instantie wilden we Monnickendam behouden en de kleine kernen sluiten, maar dat leverde veel weerstand op. Bijkomend nadeel was dat de buurthuizen in Marken en Broek in Waterland in gevaar zouden komen door wegvallende huurinkomsten. Toen bood Karmac zich aan, een bedrijf dat werkt met bibliotheekbussen. Ook daar bleek veel weerstand tegen te zijn: mensen hechten aan een bibliotheek op een vaste locatie. Uiteindelijk gaf Karmac aan dat ook te kunnen bieden.'
Die leveren toch een uitgeklede variant?
'Ja, daar ontkom je met bezuinigingen niet aan. Karmac regelt puur de uitleenfunctie. Hoewel ze nu wel werken aan leesbevordering voor de kleinsten, en ook bezig zijn met een project voor laaggeletterden. In de drie kleine kernen hebben we het probleem op deze manier opgelost. Daar zijn minder boeken dan op de hoofdvestiging, maar boeken kunnen besteld worden. En mocht er veel vraag zijn naar een boek dat zij niet in het assortiment hebben, dan wordt het aangeschaft. De gemeenschap springt zelf ook bij: mensen brengen af en toe eigen oude boeken en er is een zeer actief vrijwilligersapparaat.'
Wat is belangrijker: een bibliotheek of toegang tot boeken?
De hoofdvestiging is niet zoals in Gouda een multifunctioneel centrum geworden?
'Deels wel! De nieuwe bibliotheek komt in een gebouw met een brede school en het Centrum voor Jeugd en Gezin. We hopen dat dat een aanzuigende werking heeft. We krijgen echter geen horecavoorziening. Dat werkt als je in het centrum zit, maar hier zou dat veel te duur zijn.'
Waren er problemen bij de bezuinigingsoperatie?
'Als PvdA maken we zaken al snel abstract. Wat is belangrijker: een bibliotheek of toegang tot boeken? Maar we onderschatten hoe moeilijk buurtbewoners het verdwijnen van de bibliotheek vinden. De symboolwaarde van een bibliotheek is groter dan gedacht. Mensen hechten waarde aan het in stand houden van voorzieningen. Houd rekening met deze emoties en vergeet niet duidelijk te maken dat jij ook voor deze bibliotheek je best wilt doen. Een tweede les is geweest dat vrijwilligers in het proces beter meegenomen hadden moeten worden. Dat gebeurde nu onvoldoende, waardoor ze opstapten. Dat zorgt nog steeds voor wrijving. Gek genoeg ging dat dus bij de vestiging in Monnickendam mis, niet in de kleine kernen. Daar zijn de vrijwilligers nu nog zelfstandiger en ze hebben meer inspraak.'
In het augustusnummer van het Bibliotheekblad staat een uitgebreid artikel over de commerciële aanbieders. Is deze ontwikkeling een verrijking of verarming? Lees meer: bibliotheekblad.pdf
Foto: Jimke Joling