Het is alweer even geleden dat er in Nederland een polio-epidemie uitbrak. Of dat ouders zich angstig afvroegen of die aanhoudende verkoudheid bij hun jongste kind niet het eerste teken van de gevreesde ziekte rodehond was. Allemaal te danken aan het Rijksvaccinatieprogramma (RVP).
Inenting hoorde er gewoon bij. Alleen enkele religieuze groeperingen in de Biblebelt en enkele antroposofen gunden hun kroost geen prik en geen bescherming tegen de soms dodelijke ziektes. Inmiddels lijkt er van die vanzelfsprekendheid weinig over. Al jarenlang daalt de vaccinatiegraad. Die van de bof, mazelen en rodehond ligt onder de kritieke grens van 95%.
Het gevaar dat ziektes als de mazelen weer terugkomen wordt daardoor steeds reëler. Treurig, vindt fractievoorzitter Jan Woldberg uit de Gelderse gemeente Neder-Betuwe het. Met een vaccinatiegraad van slechts 51,3% staat zijn gemeente stijf onderaan. ‘Het lijkt wel een competitie soms. Met Urk en Barneveld strijden we om de landelijke koppositie. Helaas winnen we met gemak.’
Woldberg: De vaccinatieplicht zal juist in de gereformeerde gemeenschap een succes zijn
‘Echt ongelooflijk dat het in deze tijd ouders nog kunnen bepalen of hun kinderen wel of niet ziek mogen worden,’ gaat Woldberg verder. ‘Dat ouders voor hun kind bepalen of ze wel of niet ziek mogen worden. De SGP hier (8 van de 19 leden, red.) wil heel veel geld uitgeven aan veiligheid in de wijken, maar als het om die van de kinderen gaat, is het dodelijk stil.’
De dominantie van de SGP in de gemeente met iets meer dan 20.000 inwoners is groot. ‘En dat zal de komende tijd niet minder worden,’ zegt Woldberg. ‘Hier gebeurt het voor de refo’s. Je hebt reformatorische scholen, sportverenigingen en zelfs een bejaardentehuis. Onze gemeente ligt midden in Nederland en is goed bereikbaar, dus we zijn echt een magneet voor gereformeerde gezinnen.’
‘Betere voorlichting zou al behoorlijk wat helpen,’ denkt Woldberg. ‘We zijn nu in de raad bezig met een voorstel om de GGD meer mogelijkheden te geven om ouders goed voor te lichten. Maar ik vind dat we ons ook moeten richten op jongeren in het voortgezet onderwijs. Zij mogen zelf kiezen en kunnen zich dus laten inenten.’
Met voorlichting alleen ben je er volgens Woldberg allerminst. ‘Nee, wat dat betreft kijk ik echt naar de landelijke politiek. De vaccinatieplicht is een goed idee. Juist om ervoor te zorgen dat in de gereformeerde dorpen de vaccinatiegraad omhoog gaat. Als het verplicht is, ligt het niet meer in de eigen handen, maar bij de hogere overheid en zullen ze hun kinderen gaan vaccineren. De gereformeerde gemeenschap is behoorlijk gezagsgetrouw.’
Niet zo’n issue in Twente
Waar het precies door komt, durft de Hengelose fractievoorzitter Marie-José Luttikholt niet zo één, twee, drie te zeggen, maar in de regio Twente is de vaccinatiegraad relatief hoog. ‘Ook hier loopt het terug en maakt de GGD zich zorgen, maar vergeleken met het landelijk beeld doen we het goed.’ Slechts twee gemeenten zitten onder het landelijk gemiddelde. ‘Dat zijn ook meteen de dorpen met een grote christelijke gemeenschap.’
In Oldenzaal werden dit jaar zelfs meer kinderen gevaccineerd. ‘Terwijl daar een vrije school en een grote antroposofische gemeenschap is,’ weet Luttikholt. ‘Nogmaals, een waterdichte verklaring heb ik niet. Het is alleen niet echt een onderwerp hier. Een prik hoort er gewoon bij en is onderdeel van de opvoeding voor veel ouders.’
Luttikholt: Keuzevrijheid is heel belangrijk
Met een kritische houding is op zich niets mis, vindt Luttikholt. ‘Maar hoogopgeleide ouders die klakkeloos allerlei complottheorieën van het internet overnemen, snap ik niet zo goed.’ Tegelijkertijd is keuzevrijheid iets waar je volgens de Hengelose niet zo snel aan moet tornen. ‘Zeker als het gaat om het ouderschap, moet je voorzichtig zijn. Dit onderwerp staat echt bol van de dilemma’s. Je wil dat de vaccinatiegraad op peil blijft, maar ik ben heel huiverig voor te veel overheidsbemoeienis. Verplichten zie ik daarom niet zitten. ’
Expats in Amstelveen
‘Nee, ik ben voorlopig niet voor de vaccinatieplicht,’ zegt de Amstelveense wethouder Marijn van Ballegooijen. ‘Een medische handeling verplichten betekent nogal wat en is een behoorlijke inbreuk op onze vrijheid. Daar moet je niet te lichtvaardig over denken, vind ik.’ Dat neemt niet weg dat er op andere manieren kan worden ingrepen. ‘Ik heb zelf geen kinderen, maar als ik die wel had, zou ik ze liever sturen naar een crèche die alleen gevaccineerde kinderen toelaat. Ook dat is vrijheid. Scholen en crèches kunnen kinderen nu nog niet om die reden weigeren. Dat zou anders moeten.’
‘Landelijk zie je dat de vaccinatiegraad jaarlijks met zo’n half procent daalt,’ geeft Van Ballegooijen aan. ‘Die trend zien we hier ook. Omdat je ook ziet dat die lage vaccinatiegraad in bepaalde gemeenschappen geconcentreerd is en niet-ingeënte kinderen elkaar dus vaak tegenkomen, is de kans op een uitbraak extra groot.’
Van Ballegooijen: Expats laten hun kinderen minder snel inenten
Vergeleken met de buurgemeenten is de vaccinatiegraad in Amstelveen bovendien 5% lager. ‘Dat komt doordat we hier een grote groep expats hebben. Je hebt veel Japanners en ook de Indiase gemeenschap is groot. Het gaat al met al om bijna 10% van onze inwoners. Het verschil met gemeenten als Aalsmeer en Uithoorn zit hem daarin. De expats zijn ondervertegenwoordigd in het Rijksvaccinatieprogramma. Waarom dat zo is, is nog een beetje een wildcard.’
‘Het zou kunnen dat ze in eigen land al gevaccineerd zijn of dat ze denken “we zijn over twee jaar weer weg”,’ zegt Van Ballegooijen. ‘We weten het nog niet en het is dus ook onbekend of expatkinderen en hun omgeving extra risico lopen. Als je hier op driejarige leeftijd binnenkomt, heb je al één prik gemist. Daarom hebben we in de regio het inhaalvaccinatiespreekuur in het leven geroepen. Kinderen van expats kunnen daar terecht. Op dit moment gebeurt dat te weinig. De grote vraag is nu: wat kunnen we doen om de opkomst onder deze kinderen te vergroten?’
Scepsis lokaal te lijf
Van Ballegooijen gelooft dat veel van de twijfelaars over te halen zijn. ‘Er is zoveel gedegen wetenschappelijk onderzoek gedaan naar het nut en de veiligheid van vaccins. Veel ouders zijn zelf prima in staat om feiten en fictie van elkaar te scheiden.’ Maar, erkent de wethouder, er zijn ook ouders voor wie dat erg technisch en ingewikkeld is. ‘Ik denk dat het uitwisselen van positieve ervaringen met andere ouders al een hoop zou kunnen schelen. En als gemeente moeten we extra aandacht geven aan kritische gemeenschappen. Op lokaal niveau is dat zeker wel mogelijk. We kunnen gericht mensen uitnodigen en scholen met een lage vaccinatiegraad bezoeken. Niet om ouders bestraffend toe te spreken, maar om zorgen in één-op-één gesprekken weg te nemen.’
Natuurlijk blijf je mensen hebben die niet overtuigd willen worden. ‘Ook met die groep moet je het gesprek aangaan,’ vindt Van Ballegooijen. ‘De vrijheid van meningsuiting is een groot goed en iedereen heeft recht op een mening, maar dat betekent niet dat het klopt en dat het onweersproken zal blijven.’
Afbeelding: David Rozing | Hollandse Hoogte