De buschauffeurs zijn boos. Niet alleen zijn ze klaar met de agressiviteit van sommige reizigers en willen ze meeprofiteren van de economische groei, ook eisen ze dat hun werkdruk minder wordt. Plassen gaat nu van de lunchpauze af. Met een beetje pech blijft er zo geen tijd over om wat te eten tijdens een dienst. Het conflict tussen vakbond en werkgevers kwam donderdag 4 januari tot een voorlopig hoogtepunt. Die dag gaven de buschauffeurs massaal gehoor aan de oproep om te gaan staken.
De FNV wil verbeteringen in de cao afdwingen, maar dat is niet genoeg. Want met wat aanpassingen in de cao wordt de onderliggende problematiek niet weggenomen. De misstanden in het streekvervoer zijn volgens de vakbond namelijk het gevolg van het aanbestedingsbeleid van provincies. Overheden letten bij het aanbesteden te vaak alleen op de laagste prijs. Dat bedrijven onrealistisch inzetten om een concessie binnen te halen, lijkt voor lief te worden genomen, stelt FNV’er Paula Verhoef in een persbericht: ‘Vervoerders schrijven zo scherp mogelijk in om een concessie binnen te slepen. Vervolgens wordt dat teruggehaald door onder andere een strakke planning van de rijtijden. Dat moet afgelopen zijn.’
Streekvervoer in Noord-Holland
Hoewel het Noord-Hollandse Statenlid Nico Papineau Salm de frustraties van de buschauffeurs begrijpt en de staking steunt, deelt hij de analyse van de FNV over de rol van de provincies niet. ‘Het afsluiten van een cao is echt iets tussen werkgever en werknemer. Als we het al zouden willen, kunnen we daar als opdrachtgever niet tussen gaan zitten.’
Salm ervaart de aanbestedingen als een noodzakelijk kwaad. ‘Het liefst schaf ik ze morgen af, maar het moet van Europa. Het kost enorm veel tijd, vraagt behoorlijk wat van onze ambtelijke capaciteit en komt de continuïteit niet ten goede. Elke acht jaar een nieuwe aanbesteding en de hele papiermolen weer opnieuw is voor niemand leuk. Zeker niet voor de buschauffeurs die nauwelijks zekerheid kennen. De ene vervoerder heeft weer andere regeltjes en bovendien weet je niet zeker of je wordt overgenomen.’
Salm: 'Het liefst schaf ik ze morgen af.'
De provincie Noord-Holland heeft dat laatste overigens wel in de aanbesteding opgenomen, zegt Salm. ‘Buschauffeurs worden bij ons overgenomen. Als PvdA hebben we ons bovendien hard gemaakt voor social return. Daar hebben we wel strijd over moeten voeren. Uiteindelijk is bij de laatste concessie 2% opgenomen, terwijl we op 5% hadden ingezet.' Sociaal aanbesteden is in de politieke praktijk dus lastig, maar het kan wel. ‘We stellen ook eisen op het gebied van duurzaamheid. In Noord-Holland Noord willen we dat er bijvoorbeeld meer met kleine bussen gereden gaat worden. Die stoten veel minder schadelijke gassen uit en zitten bovendien niet halfvol. Niemand heeft er wat aan als er lege bussen rondrijden.’
'Als opdrachtgever kan je er vanuit gaan dat men zich aan de cao streekvervoer houdt,' zegt Salm. De cao is immers bindend verklaard en hoeft volgens het Statenlid daarom niet apart in de concessie te worden opgenomen. 'Het is vreemd om nu de provincie de schuld te geven van de tekortkomingen in de cao. Juist de vakbonden moeten veel eerder ingrijpen. Uiteraard bij de onderhandelingen over de cao. Maar ook als een bedrijf zich onder de kostprijs dreigt in te schrijven, moeten de bonden dat gelijk via de ondernemingsraad proberen te dwarsbomen.’
Aanbestedingen op gemeentelijk niveau
Ook het Arnhemse raadslid Eric Greving vindt het te makkelijk om de schuld alleen te leggen bij de te gierige overheden. ‘Het is een wisselwerking. Gemeenten moeten ervoor zorgen dat de randvoorwaarden kloppen en zaken als social return en stageplekken in bepalingen opnemen. Maar de vakbond moet de werknemersbelangen behartigen en een goede cao afsluiten. Daarin hebben wij geen directe rol.’
Dat sociaal aanbesteden nog niet ingebakken is in de Arnhemse politieke cultuur bleek bij de aanbesteding van de vuilnisophaaldienst, zegt Greving. ‘Als PvdA proberen we altijd sociale bepalingen in een concessie te krijgen. Onze fractie wilde dan ook dat de vuilnismannen sowieso overgenomen zouden worden.’ Helaas stuitte de oppositiepartij op het college. ‘De SP zit weliswaar in het stadsbestuur, maar ik merk wel vaker dat de Arnhemse afdeling de S uit haar naam nogal eens vergeet.’
Greving: Raadsleden hebben weinig zicht op aanbestedingen
Raadsleden hebben in het algemeen weinig zicht op aanbestedingen. Het is behoorlijk ingewikkeld en de meeste aanbestedingen lopen via het college. ‘Het waren in dit geval de vuilnismannen zelf die aan de bel trokken,' zegt Greving. 'Vervolgens zijn we samen met de vakbond opgetrokken om hun te steunen. Een goede verstandhouding met de vakbond en werknemers is essentieel. Zij signaleren, wij agenderen.’
Goed voorbeeld doet volgen
Overheden die bij het aanbesteden enkel op de laagste prijs letten. Volgens de Zaanse fractievoorzitter Songül Mutluer, die als aanbestedingsjuriste werkt bij Rijkswaterstaat, komt het steeds minder voor. ‘In de aanbestedingswet staan nu eisen over de kwaliteit. Overheden moeten op de kwaliteit letten en doen dat gelukkig ook. Je moet realistisch zijn. Voor een dubbeltje op de eerste rij gaat niet. Zeker bij de concessies in het streekvervoer moet je daar opletten.’ Het Europees aanbesteden biedt alle ruimte voor sociaal aanbesteden. 'Denk daarbij aan milieubepalingen en eisen om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt aan te nemen. En daarnaast kan je expliciet opnemen dat werkgevers zich aan de cao moeten houden.'
Overheden moeten dat ook zeker doen, vindt Mutluer. ‘En wanneer het misgaat en bedrijven zich niet aan de aanbestedingsrichtlijnen houden, kan je gewoon ingrijpen. Het is niet zo dat je alles uit handen geeft, wanneer de aanbesteding eenmaal is gedaan. Als overheid moet je scherp blijven op de uitvoering.’ Verder ligt er een belangrijke taak voor de landelijke politiek. ‘Structurele misstanden op de arbeidsmarkt los je alleen op met betere wetgeving.’
Jansen op de Haar: 'Je moet eisen formuleren.'
‘Waterschappen hebben net als alle andere overheidslagen een zorgplicht,’ zegt Constantijn Jansen op de Haar, dagelijks bestuurder in het Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden. In zijn waterschap wordt sociaal aanbesteed. ‘Je hebt genoeg ruimte in de regelgeving. Bij aanbestedingen boven de twee ton is social return de standaard.’
In de kern is het vrij eenvoudig, zegt Jansen op de Haar. ‘Je moet eisen formuleren. Zelf een bedrijf uitzoeken mag niet, maar we kunnen wel echt sturen. Zo vonden we dat de nieuwe rioolzuiveringsinstallatie schoner, zuiniger en minder overlastgevend zou moeten worden.’ En met succes. De nieuwe installatie verwijdert tweemaal zoveel stikstof en fosfaat uit het water, is 30% zuiniger en geeft bijna geen geur- en geluidsoverlast. ‘Als we alleen op de prijs hadden gelet en geen strenge criteria hadden opgesteld, was dat niet gelukt. Daar ben ik heilig van overtuigd.’
Afbeelding: Shutterstock