Vanwege de zogeheten kostendelersnorm worden bijstandsgerechtigden gekort op hun uitkering als ze met meerdere volwassenen in één huis wonen. Een regel die uitgaat van een verkeerd wereldbeeld en daarom snel moet worden aangepast of afgeschaft, vinden PvdA-politici.
Het wordt wel een boete op samenwonen genoemd: de kostendelersnorm. De regel werd in 2015 in het leven geroepen en houdt in dat een bijstandsgerechtigde op zijn uitkering gekort wordt als hij met meerdere volwassenen in één huis woont. Hoe meer volwassenen in huis, hoe lager de uitkering. Achter de regel schuilt het idee dat mensen die samenwonen hun woonkosten kunnen delen. Ook het ‘stapelen’ van uitkeringen moet ermee worden voorkomen.
In de praktijk blijkt de kostendelersnorm vooral dakloosheid in de hand te werken. Omdat de norm geldt vanaf 21 jaar, zien ouders zich soms genoodzaakt hun volwassen kinderen het huis uit te sturen: een korting op de uitkering kunnen ze zich simpelweg niet veroorloven. Ook in Almelo zijn op die manier jongeren ‘uit het zicht geraakt’, zegt PvdA-raadslid Jorien Geerdink. ‘Die worden uitgeschreven op het adres van hun ouders, zonder dat ze een andere plek hebben. Dat vind ik schrijnend.’
Inmiddels is een meerderheid van de gemeenten voor aanpassing of afschaffing van de regel, bleek uit een rondgang van binnenlandsbestuur.nl. Gemeenten bemerken dat de kostendelersnorm leidt tot financiële problemen en dakloosheid. De Vereniging van Nederlandse Gemeente (VNG) pleitte in mei daarom voor aanpassing van de regel: deze zou moeten worden opgeschoven naar 27 jaar.
Hoe kijken PvdA-politici aan tegen de kostendelersnorm, die onder Rutte II is ingevoerd? Een Kamerlid, wethouder en raadslid vertellen.
‘Knelt bij jongeren’
Volgens Richard Moti, wethouder in Rotterdam, valt er best iets te zeggen voor de redenatie achter de kostendelersnorm. ‘Het idee dat als je gezamenlijk een huishouden runt, ook samen de kosten kunt dragen. In theorie klopt dat. Maar we zien dat heel veel ouders het moeilijk vinden om daar met hun inwonende kind goede afspraken over te maken. Het resultaat is dat het kind op straat gezet wordt.’
Zijn gemeente telt op 10 november 35.102 bijstandsgerechtigden - Moti houdt het dagelijks bij. De kostendelersnorm is op 6.422 Rotterdammers van toepassing. Op 2.457 mensen wordt de regel niet toegepast: zij vallen in een uitzonderingscategorie, bijvoorbeeld omdat een kind ouder dan 21 jaar nog studeert. Tot slot maakt de gemeente gebruik van haar discretionaire bevoegdheid: in uitzonderlijke gevallen mag de uitvoering van de kostendelersnorm afwijken.
Moti: ‘Het resultaat is dat het kind op straat gezet wordt’
‘Van die bevoegdheid maken wij momenteel 115 keer gebruik’, zegt de wethouder. ‘Dit gebeurt bijvoorbeeld in crisissituaties, zoals bij scheidingen. Als een familielid onderdak kan bieden om dakloosheid te voorkomen, dan wordt de kostendelersnorm niet gehanteerd.’
Moti probeert ruimhartig gebruik te maken van deze discretionaire bevoegdheid – het vorige college deed hier nul keer een beroep op – maar signaleert alsnog vervelende situaties. ‘Met name bij jongeren knelt het, die worden door hun ouders dringend verzocht het huis te verlaten zodra ze 21 worden.’
Mensbeeld
In Almelo wordt er voor dergelijk maatwerk geen ruimte genomen. ‘“Die regeling is er en moet uitgevoerd worden”, zo zegt de wethouder dat hier. Het is rechts beleid van een rechts college,’ vertelt raadslid Geerdink. Datzelfde college overweegt ook de Rotterdamwet in te voeren, waarmee het bijstandsgerechtigden uit sommige wijken kan weren.
‘Ik vind dat allemaal heel krom gedacht,’ zegt Geerdink. ‘Ik zou liever zien dat de gemeente mensen die in de bijstand zitten helpt om te kunnen voorzien in hun eigen inkomen. Het college heeft een heel ander uitgangspunt. Dat gaat er vanuit dat mensen wel gaan werken zolang je ze niet te veel extraatjes toestopt.’
Geerdink: ‘Het is rechts beleid van een rechts college’
Dat mensbeeld stuit ook PvdA-Kamerlid Gijs van Dijk tegen de borst. ‘Dat beeld gaat uit van de mens als calculerende burger die je financieel moet prikkelen voor hij gaat werken. Ik denk juist mensen graag willen werken, willen meedoen. Als dat om wat voor reden niet lukt, dan moet de overheid er zijn om die mensen bij te staan en begeleiding te bieden.’
Op basis van dat calculerende mensbeeld zijn er volgens Van Dijk allerlei regels in het leven geroepen die het leven nog moeilijker maken voor mensen die het toch al moeilijk hebben. De kostendelersnorm is daar een treffend voorbeeld van. ‘Daarom moeten we er ook vanaf,’ is het Kamerlid stellig. ‘We hebben de afgelopen jaren al voorstellen gedaan ermee te stoppen. Het leidt tot meer armoede en ellende, zeker met de woningnood waar we mee te maken hebben.’
Pilot in Tilburg
Van Dijk is dan ook positief over de pilot die de gemeente Tilburg dit najaar begon. Als eerste Nederlandse gemeente mogen bijstandsontvangers hier een halfjaar ‘proefsamenwonen’, zonder dat dit invloed heeft op de hoogte van de uitkering. Van Dijk: ‘Tilburg zet daarmee de toon.’
Ook de Rotterdamse wethouder Moti volgt de pilot met bovengemiddelde interesse. ‘Ik ben benieuwd hoe Tilburg dat gaat aanpakken. De wet biedt namelijk niet de ruimte om de kostendelersnorm op die manier voor iedereen terzijde te schuiven.’ Het verbaasde Moti dat het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid helemaal niet reageerde op de Tilburgse proef. ‘Er is niet gedreigd met een ministeriële aanwijzing, maar er is ook niet gezegd dat de wet snel aangepast moet worden. Als het ministerie onverschillig is, wil ik in Rotterdam ook wel werk maken van de Tilburgse aanpak.’
Van Dijk: De kostendelersnorm leidt tot armoede en ellende
Als het aan de wethouder zelf ligt, wordt de regeling volledig afgeschaft. Zo staat het ook in het PvdA-partijprogramma waar hij aan mee schreef. Maar gezien de Rotterdamse coalitie, met onder meer CDA en VVD, pleit Moti voor een verhoging van 21 naar 27 jaar. Moti: ‘Dat heeft wat mij betreft prioriteit, dus laten we dat zo snel mogelijk aanpassen.’
Die aanpassing is Van Dijk te licht: hij noemt het een ‘compromis binnen een slecht idee’. Van Dijk: ‘Ik hoop dat de nieuwe coalitie hierop gaat doorzetten en dat deze slechte wet wordt vervangen.’
Nieuwe coalitie
Sterker, het Kamerlid verwacht op dit terrein veel van het nieuwe kabinet. ‘Er is echt wel iets aan het schuiven sinds het toeslagenschandaal,’ zegt Van Dijk. ‘Daarin is de burger de overheid tegengekomen als vijand in plaats van als vriend. Ik kan niet in de hoofden kijken, maar mogelijk wordt de hele sociale zekerheid doorgelicht. Daar zitten verkeerde mensbeelden in en moet doorgelicht worden zodat sociale zekerheid weer helpt.’
Moti en raadslid Geerdink zijn sceptischer. Moti: ‘Onze partij is tot inkeer gekomen en ik ben blij dat ook andere partijen als de ChristenUnie en GroenLinks dit standpunt delen. Helaas zie je dat de VVD op dit moment landelijke verandering blokkeert, daar komt het op neer. Het onderwerp is controversieel verklaard, waardoor het demissionaire kabinet er geen besluit over kan nemen.’
‘Ik ben eigenlijk vrij somber over de bijstand,’ zegt Geerdink. ‘Die is al minimaal op dit moment, je kunt er nauwelijks van rondkomen. En ik vrees dat het nieuwe kabinet hier geen thema van gaat maken.’