Veiligheid te belangrijk om alleen aan de burgemeester over te laten

Veiligheid is zeker in de beleving van veel inwoners een heel belangrijk thema, maar anders dan met wonen of het sociaal domein ga je er als raadslid formeel niet over. Gefrustreerd de boel aan de burgemeester, politie en het OM laten? Of is er toch wat mogelijk? 

Raad kan altijd input leveren 

Ahmed Aboutaleb

Burgemeester in Rotterdam

Wat zijn de top drie veiligheidsgerelateerde issues waar je als burgemeester nu het meest druk mee bent?

‘Ten eerste vraagt ‘High Impact Crime’ als straatroven, roofovervallen en woninginbraken veel van onze tijd. Daarnaast staat drugscriminaliteit hoog op de lijst. Ik heb een uitgebreide reis gemaakt in Latijns-Amerika om te kijken welke acties we daar het beste op kunnen ondernemen. En als derde hebben de laatste tijd ook veel aandacht voor verkeersvraagstukken, voor verkeershufters. Asociale automobilisten kunnen het leven in straten en wijken onleefbaar maken.’

Op welke wijze heeft de gemeenteraad invloed op deze thema’s: formeel, maar vooral ook in de praktijk?

‘Ik zeg altijd tegen de gemeenteraad dat de wetgever heel bewust een aantal vraagstukken rond veiligheid bij de burgemeester heeft neergelegd, zeker rond openbare orde en veiligheid in de stad. Opsporing en vervolging liggen bij het OM en wapenvergunningen en dergelijke bij de korpschef.’

Dat klinkt als een rol langs de zijlijn.

'Nou, dat ook weer niet. Desondanks hecht ik er enorm aan om samen met de lokale democratie het beleid te maken. Daarom gun en geef ik de raad sinds jaar en dag inspraak in het te voeren veiligheidsbeleid.’

Hoe geef je die inspraak?

‘Door gezamenlijk een plan voor de lange termijn op te stellen en jaarlijks een nieuwe prioriteitenlijst aan de raad aan te bieden. Voor ik die ga schrijven, stuur ik altijd een kort briefje naar de raad, waarin ik aangeef, dat ik hun ideeën graag hoor en meeneem. En dat doe ik dan ook: ik neem hun ideeën mee naar de driehoek. Sinds ik hier zit, worden de veiligheidsplannen unaniem aangenomen.’

Wat zou je nieuwe raadsleden die de portefeuille veiligheid of daaraan aanverwante zaken hebben gekregen mee willen geven?

‘Als er spannende debatten zijn over bepaalde kwesties is er vaak een raadslid, die opstaat en vraagt “wie is er nu de baas in de stad?” Dat debat moet je zo niet voeren, want de raad is weliswaar het hoogste orgaan in de stad, maar op het gebied van veiligheid heeft de burgemeester toch echt het laatste woord. Een raadslid kan dan alleen zeggen: ik heb geen vertrouwen meer in de burgemeester.’

Hoe moet het dan wel?

‘Doe het anders. Probeer samen aan tafel te gaan, zoek naar overeenkomsten en naar gedeelde oplossingen. Een actueel voorbeeld: we spraken onlangs in de raad over hardnekkige aanvallen van een kleine groep mensen, die zich Feyenoordsupporters noemen, op de roze kameraden, de LHBTIQ+ Feyenoord-supporters. De raad vond dit een maatschappelijke kwestie en wilde er ook over spreken, los van wat de politie en burgemeester deden. Dus kwamen er bijvoorbeeld moties bij kijken. Prima. Dit kan dan los staan van het onderzoek dat de driehoek doet naar dit thema.’

Wat moeten nieuwe raadsleden vooral niet doen?

‘Ze moeten vooral niet denken dat je het OM als politiek orgaan opdrachten kunt geven. Ik herinner me een mooi debat van jaren geleden waarin een raadslid tegen het OM over iets zei: “Maar meneer, dat vind ik krom.” De officier van justitie antwoordde: “Wat u krom noemt, dat noemen wij bij het OM het recht.” Dat was en een mooie woordspeling en inhoudelijk een terechtwijzing over de scheiding van rollen tussen politieke en rechterlijke macht.’

Mondje dicht dus?

‘Nee, zeker niet. Je mag als raadslid wel altijd vragen stellen natuurlijk, desnoods via de burgemeester. Een raadslid kan bijvoorbeeld zeggen dat flitspalen op bepaalde routes welkom zijn. Je kunt de burgemeester dan vragen of die bij het OM kan peilen of dat een optie is. Je moet daarbij wel zoeken naar de balans: vragen of het OM iemand wil vervolgen, kan echt niet. Dat is politiek gemotiveerd en raakt direct aan het strafrecht.’

Stel vragen 

Henri Lenferink

Burgemeester van Leiden

Je bent al negentien jaar burgemeester in Leiden. Wat is je belangrijkste les geweest op het thema veiligheid?

‘Dat je er zelf van bent en dat je naar voren moet stappen als het ingewikkeld wordt. Je moet je niet verschuilen achter ambtenaren. Mensen moeten tegen je kunnen aanpraten. Dat werkt veel beter dan wanneer je het allemaal van papier doet. Contact met mensen is echt het belangrijkste. En natuurlijk: hoe groter een gemeente is, hoe selectiever je daarin moet zijn. Maar als het om echt serieuze vraagstukken gaat, moet je er staan. Dat zag je ook bij Eberhard van der Laan in Amsterdam: hij bepaalde zelf waar hij mee aan de slag wilde.’

Veiligheid kent veel kanten. Ondermijning, verwarde personen, integriteit, huiselijk geweld, straatgeweld. Hoe lang is de lijst en wat zijn de belangrijkste thema’s?

‘Die lijst is oneindig. Het kan ook op elk moment weer anders zijn. Je moet best een brede achtergrond hebben en per casus goed kijken welk middel je inzet. We zijn de laatste tijd heel druk bezig met het thema ondermijning. De kennis daarover zou overigens breder gedeeld moeten worden. Maar dat in de openbaarheid doen is juist op dit thema natuurlijk weer lastiger.’

Welke andere onderwerpen vergen nu veel tijd?

‘We zien de afgelopen vijftien jaar een groeiende praktijk in de sfeer van woonoverlast en verwarde personen. Je moet daarbij een goede afweging maken: als een verwarde persoon geen probleem oplevert voor anderen, dan is het alleen een zorgvraagstuk. Maar zodra gedrag tot onveilige situaties leidt of het wooncomfort van een ander bedreigt, dan moet je daar als burgemeester op ingrijpen.’

Welke rol spelen raadsleden in dit geheel?

‘Ten eerste moet je het er gewoon over hebben. En als burgemeester moet je het ook leuk vinden dat raadsleden dat doen.’

Vertel...

‘Nou, dat raadsleden burgemeesters vragen hoe die er mee om gaat. Je moet dat als raadslid overigens niet op casusniveau doen, want dan ga je op de verkeerde stoel zitten. Bevraag de burgemeester op het systeem. Hoe pak je het aan? Welke zaken kom je tegen? Hoe wordt er mee omgegaan? Is er voldoende capaciteit? Zijn de instrumenten voldoende goed omschreven? Is het hier erger dan ergens anders? Dat type vragen kun je allemaal stellen. Een goede burgemeester vindt het fijn als de raad doet.’

Wat kunnen raadsleden doen als ze merken dat er niets gebeurt met hun zorgen en de burgemeester en andere partijen de andere kant op kijken?

‘Als de meerderheid van de raad er niks mee wil doen, dan geldt net als bij andere thema’s dat je er dan dus minder mee kunt. Zonder meerderheid in de raad bereik je natuurlijk weinig.’

Weinig, maar niet niets?

‘Je kunt er dan publiekelijk aandacht voor blijven vragen. Als je het instrument van schriftelijke vragen gebruikt kun je alleen al door vragen te stellen het thema wel onder de aandacht houden. Daarmee gaat het niet gegarandeerd in een bepaalde richting, maar dan is het in ieder geval wel bespreekbaar.’

Welke andere tips zou je met name nieuwe raadsleden nog mee willen geven?

‘Lees je goed in. Je bent volksvertegenwoordiger, dus ga de boer op. Praat met mensen, zoek uit hoe zaken in elkaar steken. Het veld is zo breed dat het per onderwerp natuurlijk wel anders is met wie je in gesprek moet gaan. Bewoners weten vaak wel of er een toename is van bepaalde overlast en organisaties in wijken kunnen duiding geven. Maar begin gewoon en formuleer in algemene vragen. Als je merkt dat de problematiek na een bepaalde tijd niet afneemt: dien dan moties in, stel vragen en agendeer het.’

Op het hele palet actief 

Annette Bronsvoort

Burgemeester van Oost-Gelre

Integriteit wordt ook onder het thema veiligheid geschaard. Waarom is dat?

‘Niet integer handelen heeft ondermijnende effecten op het openbaar bestuur. Je kunt twee zaken heel duidelijk onderscheiden. Ten eerste heb je partijen die op oneigenlijke wijze proberen invloed uit te oefenen op de politiek om invloed te krijgen op het beleid. Dat kan door in de raad te komen, of zelfs als wethouder binnen te komen. Ze willen dan bijvoorbeeld bepaalde vergunningen krijgen of juist tegenhouden. Ze snappen dat je als politicus natuurlijk een goede informatiepositie en directe invloed aan tafel hebt.

Daarnaast heb je het onder druk zetten van politici: het bedreigen, intimideren en chanteren van raadsleden en bestuurders. Ook dat is natuurlijk erg ondermijnend voor de lokale democratie: durf je nog wel voor of tegen een bepaalde kwestie te zijn?’

Wat kunnen raadsleden doen op het thema van integriteit?

‘Het maakt eigenlijk niet uit of je integriteit of een ander thema pakt dat onder veiligheid valt. Raadsleden hebben een taakstellende en controlerende rol. Zoals ze de wethouder wonen controleren en taken meegeven, kunnen ze dat ook doen over de veiligheidsvraagstukken waar de burgemeester over gaat. Als burgemeester heb ik bijvoorbeeld middelen nodig om veiligheidsvraagstukken aan te pakken, zoals voldoende ambtenaren openbare orde en veiligheid, of voldoende toezichthouders. Daar kunnen raadsleden richting aan geven.’

Wat raad je nieuwe raadsleden aan?

‘Om actief de samenleving op te zoeken. Als je het hebt over vertrouwen in de overheid, dan kun je daar het verschil maken. Ik denk dat veiligheid een heel dankbaar thema is. Als volksvertegenwoordiger zou je kunnen beginnen een vooruitgeschoven groepje raadsleden te formeren en daarmee de wijken en de buurten in te gaan. Dus nodig niet alleen mensen uit op het gemeentehuis, maar ga de wijken ook echt in.’

Je hoort dan vermoedelijk op casusniveau wat er in de wijken speelt. Wat als je een algemener beeld wilt hebben, moet je dan bijvoorbeeld met de politie in gesprek?

‘Nee, dan vertroebel je die rollen. Dat kun je gewoon via de burgemeester spelen door daar vragen aan te stellen. Zo krijg ik bijvoorbeeld wel eens de vraag waarom een bepaald drugspand nog niet is gesloten. Of de vraag of er wel voldoende zicht is op bepaalde overlastsituaties. Dat houdt me scherp en bovendien krijg ik dan als burgemeester ook een podium om het een en ander uit te leggen.’

Maar daarbij moet je dus wel rollen en taken uit elkaar houden, zoals Aboutaleb aangaf?

‘Zeker. Om op zijn voorbeeld in te gaan: als we geïntensiveerde verkeershandhaving willen hebben, dan verwacht de politie daar ook wel vragen over via de politiek. Agenten gaan niet zomaar ergens extra controleren. Dat gebeurt vaak, omdat de samenleving daar om vraagt. Raadsleden kunnen die vertegenwoordigers van de samenleving zijn door de burgemeester er op aan te spreken.

Maar vervolging van iemand is een taak van het OM, daar gaat de raad niet over. Blijf als raadslid dus heel zuiver in de taak- en rolverdeling: vragen over sluiting van een drugspand kunnen bijvoorbeeld weer wel dus, want daar gaat de burgemeester over.’

Op welke thema’s zouden raadsleden zich moeten focussen?

‘Ik denk dat het vooral goed is dat raadsleden op het hele palet actief blijven. Er is nu veel aandacht voor ondermijning, maar het moet ook gaan over jongeren die overlast veroorzaken, over inbrekers, over diefstallen, over vernielingen. In het hele stelsel van moet je ook die lokale thema’s niet uit het oog verliezen. Juist daarop kun je als raadslid soms goed bijsturen.’

Afbeelding: ANP