De Raad van State trok afgelopen juni een streep door het plan van een windmolenpark in Delfzijl. De Europese milieutoets ontbrak, want deze werd niet gevraagd door de Nederlandse overheid. Met de uitspraak komen de plannen voor zo’n vijfentwintig windmolenparken in Nederland op losse schroeven te staan. Rampzalig zou je zeggen of biedt de uitspraak ook kansen?
Volgens raadslid Jan Chris Wagenaar van de gemeente Eemsdelta, waar Delfzijl in ligt, is het een uitgelezen kans om nog eens te kijken of deze radicale verandering van de leefomgeving in een gebied, waar de gevolgen van de aardbevingen ook nog meespelen, wel zo’n goed idee is. ‘Toen ik de uitspraak van de Raad van State hoorde, was ik opgelucht. Dit is een kans om fouten uit het verleden recht te zetten en besluiten te nemen in samenspraak met bewoners.’
Wagenaar: Een kans om fouten uit het verleden te herstellen
Het kan niet meer dat er besluiten worden genomen over de hoofden van de bevolking heen, vindt Wagenaar. ‘Dat is recent nog gebeurd bij het windmolenpark op de grens met Drenthe aan de N33. Wat mij betreft gaan we goed nadenken hoe we de RES willen invullen en misschien kan het nog op een andere manier, zoals zonnepanelen op grote schuren, die dan lokaal eigendom worden. Het belangrijkste is dat áls het gaat om duurzaam samenleven, je dit ook samen met bewoners moet invullen.’
Dan kan je je als overheid er niet vanaf maken met een informatieavond, denkt Wagenaar. ‘Als overheid moeten we faciliteren en mooie al bestaande initiatieven, zoals lokale energiecoöperaties, verder helpen door ze met elkaar te verbinden en kennis te delen.’
Streep door grootste windmolens van de Benelux
Ook in de gemeente Houten loopt een windmolenpark vertraging op. Raadslid Anneke Dubbink denkt niet dat de gemeente binnen 24 weken met een nieuwe verordening komt richting de Raad van State. ‘Ik denk niet dat dat verstandig is, dan stuit je op nog meer weerstand. Het is een lastig onderwerp. Als PvdA waren we verdeeld en niet blij met de inpassing van windmolenpark Goyerbrug. Er is jaren overheen gegaan en in eerste instantie stond in de plannen dat er kleinere molens zouden komen, nu zijn dat vier joekels. De grootste van de Benelux of zelfs Europa geloof ik.’
Dubbink: Als PvdA waren we ook verdeeld over het windmolenpark
De windturbines zouden daarom niet alleen belastend zijn voor omwonenden, de weerstand reikt tot ver in de omgeving. Op de site geenwindparkgoyenbrug schrijft een tegenstander: ‘Mensen komen hier voor het unieke landschap. Je hebt hier landbouw, veeteelt, fruitteelt, kastelen en rivieren. En als er van die windmolens zouden komen dan weet ik zeker dat de kampeerders niet meer terugkomen. Dan kan ik m’n bedrijf wel opdoeken.’
Dubbink ziet de uitspraak daarom net als haar collega in Groningen ook als een kans. ‘De RES is een levend document en we kunnen nu op zoek gaan naar een andere plek, waar misschien meer draagvlak voor is. Vanwege de klimaatverandering moeten we wel verder en ik hoop niet dat het proces weer jaren gaat kosten. Er is niet veel tijd: we moeten binnen tien jaar aan de norm voldoen.’
Neem zorgen serieus en verdeel de opbrengsten
Ook Wagenaar ziet de negatieve gevolgen van het doordrukken van windmolenparken. ‘Dat mensen geen last hebben van deze radicale manier van het veranderen van hun leefomgeving is onzin. Ik ken iemand, die bij zo’n windturbine in de buurt woont. Elke avond als hij met zijn gezin aan tafel zit, dan zet de slagschaduw zijn kinderen in het donker. En dan heb ik het nog niets eens over het geluidsoverlast en de aantasting van de horizon.’
De gevolgen zijn kortom groot, zegt Wagenaar. ‘In onze omgeving, waar de aardgasproblematiek ook nog eens diep zit, moeten we het anders aan gaan pakken. Natuurlijk moeten we inzetten op een duurzame samenleving en met dit besluit in handen kunnen we daar genuanceerd naar kijken. In onze RES-regio alleen al zitten we op 16% van het landelijke doel. Dat is ontzettend veel en samen met de bewoners kunnen we nu bekijken wat wel draagvlak heeft en hoe de opbrengsten bij de bewoners weer terecht komen en niet naar het grootkapitaal gaan. Dat laatste hebben we hier genoeg gezien.’
Zonder leefbaarheid geen geslaagde energietransitie
Onderzoeker op het gebied van duurzaam gedrag aan de Hanze Hogeschool Carina Wiekens bekijkt de discussie met een andere blik. ‘De energietransitie is een middel om een doel te bereiken, namelijk de klimaatverandering terugdringen. Ons aandeel daarin is glashelder en daarom wordt er onder andere gekozen voor windmolenparken.’
Als windturbines aantoonbaar ontwrichtend zijn voor de samenleving, dan zijn ze per definitie mislukt, stelt Wiekens. ‘Met de energietransitie willen we onze samenleving juist leefbaar houden, maar als het middel ontwrichtend werkt, bereik je dat doel dus niet. De uitspraak van de Raad van State geeft in mijn ogen aan, dat we nog niet de procedure en methode hebben om de energietransitie goed te implementeren.’
Wat Wiekens opvalt is dat gemeenten de energietransitie vaak op de traditionele manier en regionaal oppakken. ‘Logisch, want zij hebben de opdracht gekregen en willen dat volbrengen. Maar deze opdracht is te groot en omvat zoveel facetten, dat het niet per regio op te lossen is. Dat moet op veel grotere schaal om zo samen te werken en slimmere ideeën op te doen.’
Wiekens: Lokale energiecoöperaties zijn ook niet alles
Ook plaatst Wiekens een kanttekening bij de veelgeprezen lokale energiecoöperaties. ‘Op zich prima, maar deze groepen schuiven vaak aan bij overheden onder het mom van dat ze alle inwoners representeren. Maar uit verschillende onderzoeken blijken deze actieve inwoners vaak binnen een homogene groep te vallen. Namelijk witte, hoger opgeleide vijftigplussers en man. Op zich geen probleem als een overheid zich daarvan bewust is en ook andere groepen in de samenleving probeert te bereiken.’
Ook de bottom-up benadering is volgens Wiekens op zich sympathiek, maar juist voor dit onderwerp lastig. Gemeenten en regio’s kunnen niet zonder regie en afstemming. Dat geldt ook voor bottom-up: ‘Als iedereen haar eigen oplossing heeft, is dat uiteindelijk niet als systeem werkbaar.’
Voorwaarden voor geslaagde participatie
Wiekens denkt dat gemeenten daarom het beste een onderzoek kunnen doen onder hun eigen bewoners. ‘Als gemeenten bij ons komen, dan bekijken we eerst over wie we het hebben. Wie wonen er eigenlijk? Daarna volgt een representatieve steekproef, zodat alle partijen en niet alleen de witte hoogopgeleide mannen aan bod komen.’
Als er veel analfabetisme is of veel migranten in een regio wonen, is dat nog knap lastig, zegt Wiekens. ‘Die krijg je moeilijker aan tafel. Zorg in dat geval dan dat je spreekt met bijvoorbeeld een sociale stichting of vrijwilligers, die namens deze groep het woord kunnen voeren.’
Wiekens: Gemeenten moeten met iedereen spreken, niet alleen met de participatie-elite
Alleen als iedere bevolkingsgroep gehoord wordt, kan participatie slagen, denkt Wiekens. ‘Het wordt nog weleens vergeten dat mensen met een lagere sociale status én aanvullende problemen niet de luxe hebben om mee te doen aan een participatietraject. Het is daarom naïef om te denken, dat met een mededeling of een inspraakavond iedereen geïnformeerd is. Wat dat betreft is deze uitspraak van de Raad van State inderdaad een kans voor overheden om burgers écht mee te laten praten.’
Rijk nu aan zet
Ook Tweede Kamerlid Joris Thijssen vindt lokaal eigendom en inspraak belangrijk. Maar in het kader van de uitspraak van de Raad van State ligt de bal toch echt bij de landelijke overheid. ‘Deze uitspraak betekent dat de Rijksoverheid aan de slag moet, de regels moeten in acht worden genomen. Als het gaat over dit onderwerp dan hebben we al vaak te maken gehad met falend landelijk beleid.’
Het is daarom te hopen dat het nieuwe kabinet flink veel geld uittrekt en bijvoorbeeld ook andere opties, zoals aardwarmte bekostigt. ‘Daar zit nu bijna geen subsidie achter en dat loopt dus niet. We moeten nieuwe technieken ontwikkelen.’ Maar ook dan ontkom je niet aan windenergie op land, stelt Thijssen. ‘Doe het daarom wél in samenspraak met de omgeving. Het is mooi dat er lokaal initiatieven en enthousiaste mensen zijn. Zij verdienen een landelijke overheid die dit mogelijk maakt. Dit kabinet profileerde zich wel als het groenste ooit, maar in de praktijk hebben ze hun beloftes nog niet voor de helft waargemaakt.’
Afbeelding: Sander Koning | ANP