Naast de in sommige steden dramatisch lage opkomst vallen de grote verschillen in de uitslagen op. Wie een lijn in de uitslagen van de G44 wil zien, moet lang zoeken. In sommige steden is de PvdA de grootste, in andere deed GroenLinks het boven verwachting goed en in weer andere hebben lokale partijen de meeste stemmen binnengehaald. Hoe kijken de lijsttrekkers tegen de uitslag aan? En vooral ook: wat nu?
‘Amsterdam is echt een sociale en rode stad’
Marjolein Moorman
Marjolein MoormanLijsttrekker en wethouder in Amsterdam
Vertel, wat was je eerste reactie toen je de uitslag zag?
‘Blij natuurlijk. We hebben er heel hard voor gewerkt en deden dat ook echt op basis van waar we zelf in geloven. Een geloof in de ziel van Amsterdam. Amsterdam is echt een sociale en rode stad. Ik ben er altijd van overtuigd geweest dat Amsterdam dat ook wíl zijn: een stad waar je niet alleen voor je eigen succes gaat, maar ook omkijkt naar een ander.’
Op hoeveel zetels had je gerekend?
‘Ik voelde wel dat we aan het stijgen waren, maar hoeveel precies was lastig in te schatten. Hier had ik in ieder geval niet op durven hopen. We hebben de afgelopen twaalf jaar natuurlijk vooral veel verlies meegemaakt. Gelukkig is het nu gelukt om de weg omhoog weer te vinden.’
Wat heeft het verschil gemaakt?
‘We hebben echt een campagne op basis van onze eigen idealen gevoerd. Geen strategische trucjes, geen holle retoriek, of pr-praatjes. Maar gewoon: dit is wat we vinden en wat we voelen. Daarnaast zijn we heel vroeg begonnen met campagne voeren. In de zomer gingen we bijvoorbeeld al elke week langs allerlei organisaties waar we al mee samenwerkten en contact mee hadden.’
Waarom is dat zo belangrijk?
‘Een gemeente verder brengen doe je niet alleen. Dus al die organisaties, mensen en initiatieven, die bijdragen aan de maatschappij, hebben we bezocht, bedankt en in het zonnetje gezet. Dat was heel fijn om te doen. Je voelt dan ook: dit is er gewoon, er zíjn veel mensen die voor elkaar opkomen.’
Zijn er andere partijen met een verrassende uitslag?
‘Niet per se verrassend, maar ik vind het heel mooi dat Bij1 het zo goed heeft gedaan. Zij zijn van één naar drie zetels gegaan. Uiteindelijk heeft Amsterdam echt gekozen voor waardegedreven politiek. De sociale en linkse politiek heeft hier gewonnen: JA21 heeft maar twee zetels gehaald en de VVD is gezakt van zes naar vijf.’
Wat zijn de belangrijkste punten die je meeneemt richting coalitieonderhandelingen?
‘Het worden geen makkelijke jaren. We komen uit de coronacrisis en hebben nu een oorlog aan de rand van Europa. Amsterdam heeft al veel financiële klappen gehad, maar dat wordt niet ineens heel veel beter. Toerisme en economie zullen niet snel aantrekken. Dat levert een grote verantwoordelijkheid op. We willen nu vooral de sociale keuzes maken. Gelijke kansen voor iedereen is bij alles de rode draad. Wonen staat bovenaan het lijstje, maar de energietransitie, en zorgen dat iedereen daar in meekomt, is ook erg belangrijk.’
Landelijk is de partij min of meer stabiel gebleven. Hoe kijk je daar naar?
‘Dat is fijn. Het verschilt natuurlijk wel heel erg per gemeente. Er wordt nu vaak een onderscheid gemaakt tussen lokale en landelijke partijen, maar PvdA-afdelingen zijn gewoon lokaal geworteld. De opdracht voor ons de komende jaren is om steeds weer de steden en dorpen in te gaan, naar mensen te luisteren, te zien wat er speelt en daarop te handelen. Als mensen zien dat je er echt bent, betaalt zich dat uit.’
‘Ik ben blij dat de PvdA in grote gemeenten nog steeds steady is’
Carine Bloemhoff
Carine BloemhoffLijsttrekker en wethouder in Groningen
In Groningen behield de PvdA de zes zetels die zij won tijdens de herindelingsverkiezingen van 2018. Daarmee is de PvdA, na GroenLinks, de tweede partij in de gemeente. Hoe kijk je naar de verkiezingsuitslag in Groningen?
‘Ik ben heel tevreden. Je moet het afzetten tegen het resultaat van de herindelingsverkiezingen van 2018. We hebben toen een goed resultaat geboekt, onder andere omdat de partij er destijds landelijk beter voor stond. Die zes zetels hebben we kunnen behouden en dat is mooi.’
En als je het vergelijkt met andere partijen?
‘Ook afgezet tegen het hele resultaat ben ik tevreden. D66 en GroenLinks hebben beide net als wij iets verloren qua percentage, maar de SP en VVD raken een zetel kwijt. Onze positie als tweede partij is daarmee alleen maar versterkt.’
Groningen blijft dus links...
‘En, daar ben ik ook blij mee, Groningen blijft links. Forum is niet verkozen. De PVV houdt een heel kleine zetel, een restzetel, en de VVD verliest dus een zetel. Ik ben trots dat rechts hier geen voet aan de grond krijgt.’
De afgelopen vier jaar ben je wethouder geweest. Gaat de PvdA weer onderhandelen over een plek in de coalitie?
‘Absoluut, heel graag. We hebben een heel goede coalitie gehad de afgelopen periode met PvdA, GroenLinks, D66 en ChristenUnie. Die behoudt geen meerderheid meer, omdat CU een zetel verliest. Maar ik kan me heel goed voorstellen dat de PvdA en GroenLinks samen verder gaan kijken: hoe kunnen we een mooi college vormen? Ik denk dus dat het er zeker in zit dat de PvdA met twee wethouders terugkomt.’
Zou je zelf aan willen blijven als wethouder?
‘Het is de mooiste job die er is, dus ik hoop dat ik er nog vier jaar aan vast mag plakken. Dat kan met de huidige portefeuille onderwijs en werk, want die vind ik leuk, maar het is aan de onderhandelende partijen om te bepalen wie wat gaat doen. Er komt een spannende fase aan, die ga ik met vertrouwen tegemoet.’
Tot slot: hoe beoordeel je de landelijke uitslag?
‘Ik ben blij dat de PvdA nog steeds steady is in de grote gemeenten, dat we daar een stevige positie hebben. In Amsterdam hebben we die positie zelfs flink verstevigd, een grote verdienste van Marjolein Moorman. We hebben het verval gestopt, nu moeten we de komende jaren weer gaan opbouwen.’
‘Staat een sterk, links blok’
Hein de Haan
Hein de HaanLijsttrekker en wethouder in Leeuwarden
Ben je tevreden met de uitslag?
‘We kwamen van elf en hebben er nu acht. Een verlies van drie zetels. Dan kun je nooit echt blij zijn. Tegelijkertijd zijn we wel de grootste geworden met bijna 20% van de stemmen. Er zijn aanleidingen om dat verlies te relativeren. De opkomst was hier bovendien boven de 50%, de twee keer hiervoor was dat onder de 40 (laatste keer herindelingen, red.).’
Was je verrast?
‘GroenLinks heeft hier enorm gewonnen. Die zag ik niet aankomen, maar vind ik prettig: ik wil graag dat we samen sterk staan. Er staat hier een sterk, progressief, links blok nu. Al met al mag ik niet ontevreden zijn.’
Hoe verklaar je het zetelverlies?
‘De twee keer hiervoor hebben wij heel goed gescoord tijdens de herindelingsverkiezingen. De tik die de PvdA in de rest van het land al eens heeft gehad, hadden wij nog niet gehad. Nu volgen we wat meer de landelijke trend.’
Hoe kijk je verder naar de uitslag?
‘Wat opvalt is dat sociaal en groen hier gewonnen heeft, en lokaal ook. Rechts, inclusief het populisme, heeft verloren. Forum heeft een zetel gewonnen, dat is er eentje te veel, maar het is gelukkig niet significant geworden. Wat overblijft is dat wij dat sterke, linkse motorblok hebben. Dat is een fijne uitgangspositie.’
Je bent wethouder geweest de afgelopen periode. Zou je dat opnieuw zien zitten?
‘Ja, zeker. En kijkend naar de aantallen verwacht ik dat de PvdA en GroenLinks beide twee wethouders gaan leveren, en dat daar nog twee partijen bij moeten. Daarbij moeten we kijken met welke partijen wij het meest progressieve, sociale, maar ook groene coalitieakkoord kunnen schrijven.’
Niet automatisch een voortzetting van de huidige coalitie dus?
‘We zouden cijfermatig ook door kunnen met de huidige coalitie, met CDA en D66, maar die hebben allebei verloren. Daar zouden we het wel over moeten hebben.’
Voor welke twee thema’s gaat de PvdA in Leeuwarden zich in ieder geval sterk maken?
‘Als je naar de uitslag kijkt, denk ik dat een grote groep mensen de urgentie voelt iets aan het klimaat- en energiebeleid te doen. Daar willen we een ambitieuze, stevige pijler van maken. Daarnaast hebben we in 2018, toen Leeuwarden culturele hoofdstad was, kunnen zien wat cultuur betekent voor de verbinding van mensen en voor de economie. Klimaat en cultuur zouden qua thema’s weleens de grote winnaar kunnen zijn van deze verkiezingen.’
Met totale versplintering worden het lange vergaderingen
Pieter Paul Slikker
Pieter Paul SlikkerLijsttrekker en fractievoorzitter in Den Bosch
De PvdA behaalde drie zetels, evenveel als de vorige keer. Ben je tevreden?
‘De uitslag in Den Bosch bij de vorige gemeenteraadsverkiezingen was voor Brabantse begrippen best behoorlijk. Veel buurgemeenten kwamen op één of twee zetels uit, een arbeidersstad als Tilburg op twee. Wij pakten toen op 128 stemmen een derde restzetel. De landelijke trend is voor Brabant nog altijd dalend, maar in plaats van op twee uit te komen, consolideren we en halen we een paar honderd extra stemmen binnen. Dat stemt tevreden.’
Ik proef een maar...
‘Het politieke landschap is zeer versplinterd hier. We hebben straks zestien partijen in de raad. Er komen drie nieuwelingen bij, waaronder Volt en de Partij voor de Dieren. De concurrentie wordt groter. Verder zijn er straks zeven partijen met één zetel. De duur van de vergaderingen wordt er niet korter op.’
In hoeverre had je deze verkiezingsuitslag verwacht?
‘In grote lijnen is het wel zoals ik had verwacht. Gelukkig is de tweestrijd tussen D66 en de VVD hier in Den Bosch beslist in het voordeel van D66. Dat vind ik prettig.’
In totaal bracht nog niet helft van de kiezers een stem uit. Wat vind je daarvan?
‘Het is een grote teleurstelling dat er zo weinig mensen hun stem hebben uitgebracht, hier in de gemeente zo’n 48%. Het zegt iets over de wijze waarop mensen momenteel zijn aangehaakt bij de politiek, en hoe ze kijken naar Den Haag. Percentages onder de 50 of zelf 40% zijn echt zorgelijk, alarmbellen in de democratie.’
De afgelopen periode zat de PvdA in de oppositie. Gaat dat de komende vier jaar ook zo zijn?
‘In principe kan de huidige coalitie van VVD, D66, GroenLinks, CDA en Rosmalens Belang hier probleemloos verder qua score. Dan bestaat de coalitie echter uit drie conservatieve en 2 progressieve partijen. Terwijl D66 zegt: het zijn de progressieve krachten die in Den Bosch gewonnen hebben en dat moet iets betekenen voor de samenstelling en de inhoud. Dat brengt ons in de positie mee te praten. De bereidheid om dat te doen, die is er.’
Voor welke onderwerpen zou de PvdA zich in ieder geval hard maken tijdens die gesprekken?
‘Wij willen in ieder geval de ongelijkheid en de kansenarmoede terugdringen. Verder wil ik de kaarten nog tegen de borst houden: als ik nu al ga zeggen dat ik vol wil inzetten op een thema waar sowieso veel tractie zou zitten, dan krijgen we op andere vlakken misschien minder voor elkaar.’
Het interview met Marjolein Moorman werd gehouden door Kirsten Verdel, de rest door Muus Visser.
Afbeelding: Ramon van Flymen | ANP