Van snelwegen vol met trekkers tot doodsbedreigingen aan ministers en Kamerleden: het stikstofbeleid van dit kabinet heeft Nederland flink door elkaar geschud de laatste weken. Provincies keerden zich vrijwel meteen tegen de plannen, noemden het onuitvoerbaar en kwamen met chocoladeletters in de krant. Staan we voor een nieuwe impasse in het stikstofdossier?
Pijpelink: We staan achter de doelstellingen van het kabinet
Ook Tweede Kamerlid Joris Thijssen plaatst de nodige kanttekeningen, maar ziet wel een paar lichtpunten. ‘Het is natuurlijk een behoorlijke bende. Het positieve is wel dat we eindelijk een minister hebben die klip en klaar stelt dat we de natuur moeten gaan beschermen en dat de stikstofvervuiling in 2030 gehalveerd moet zijn.’ Dat is meer dan belangrijk. ‘Het is de natuur die ons drinkwater zuivert, onze lucht schoonmaakt, ons voedsel bestuift en waar je heerlijk tot rust kunt komen.’
En ook als je geen natuurliefhebber bent, is het doorbreken van de impasse belangrijk, stelt het Kamerlid. ‘Het land zit op slot. Woningbouwprojecten kunnen niet doorgaan. En ook bedrijven die een duurzame economie met groene banen willen creëren, krijgen geen vergunning.’
Explosieve reacties niet onverwacht
Thijssen denkt dat het beleid en het uitstelgedrag van de afgelopen jaren ten grondslag liggen aan de explosieve reacties nu. ‘Rutte heeft deze hele situatie verder uit de klauwen laten lopen door dit probleem de afgelopen drie jaar niet op te lossen.’ En dat niet alleen: ‘Wat Rutte ook verzaakt heeft te doen is politiek leiderschap tonen door uit te leggen waarom stevige ingrepen nodig zijn. Daardoor denken de boeren, en de rest van Nederland, nog steeds dat we gewoon door kunnen gaan op dezelfde voet. Maar dat kan niet.’
Zelfs Ruttes eigen partij betwijfelt nu of de wetenschap die achter dit beleid zit klopt, memoreert Thijssen. ‘Zij hebben een motie aangenomen om weer 130 te gaan rijden. Nou, dat zou betekenen dat er nog harder moet worden ingegrepen in de landbouwsector!’ Het tekent de chaotische situatie rond het stikstofdossier.
Janssen: De nuance is ver te zoeken
Friesland is één van de provincies, die de plannen van het kabinet onuitvoerbaar noemden. Net als Pijpelink nuanceert fractievoorzitter in de Staten Hetty Jansen deze boodschap: ‘Ook wij leggen het accent op de doelstellingen, want die staan voor ons als PvdA als een paal boven water. De discussies die nu lopen over emissies en deposities, zijn geen excuus om niets te doen. Tegelijkertijd zitten we in één coalitie met andere partijen en hebben dus ook met hen een standpunt geformuleerd.’
Het blijft op dit moment lastig om de nuance te vinden in deze discussie, zegt Janssen. ‘Sommige coalitiepartijen hoor ik vragen of stikstof wel zo’n probleem is. Elke partij heeft een eigen verhaal. Zeker met de verkiezingen voor de boeg wordt dit punt nog gevoeliger. Gaan partijen de kiezers naar de mond praten of staan ze voor de transitie, die heel erg nodig is?’
Onhandige communicatie
Het probleem van de gepresenteerde plannen van Van der Wal ligt dus niet in de doelstellingen, maar in de eenzijdige nadruk op landbouw. ‘Wij zitten al lang met boeren om tafel. In de veenweidegebieden bijvoorbeeld: daar hebben we net stappen gezet en dan komt dit er doorheen. Daardoor dreigen de verhoudingen weer verstoord te worden. De stikstofkaart heeft voor veel onrust gezorgd. We willen het probleem echt wel aanpakken, maar laat het ons op onze eigen manier doen.’
Janssen: Met een betere communicatie was veel leed voorkomen
Janssen mist vooral de integrale aanpak. ‘Waar zit de inbreng van Economische Zaken? Ik heb bewondering voor de minister van Natuur en Stikstof, omdat ze tenminste de doelstellingen duidelijk maakt. Maar dit is zo’n complex probleem: daar komt veel meer bij kijken dan landbouw alleen.’ De doelen zijn goed, benadrukt Janssen nog maar eens. ‘Het is heel onhandig gecommuniceerd. Minister Harbers vertelt nu een beetje over Schiphol, maar dat is te weinig en te laat. Heel erg jammer, want de boeren zetten nu de hakken in het zand.’
Eigen aanpak
‘Het gat tussen nu en de herfst is te groot,’ vult gedeputeerde Pijpelink aan. ‘De focus ligt nu op de landbouw alleen. Pas in de herfst komen de voorstellen voor de overige stikstofuitstoters. Dat is een fout geweest.’
Het liefst veegt gedeputeerde Pijpelink het inmiddels beruchte stikstofkaartje van tafel. ‘Zeeland heeft niet de grootste opgave, maar wij vertrekken vanuit een andere positie. Zo’n 70% van “onze” stikstofneerslag komt van industrie, zeevaart en het buitenland: België en Noord-Frankrijk zelfs.’ Met andere woorden: ‘Al zouden alle boeren in Zeeland stoppen, dan nog halen we de waarden niet.’
Pijpelink: We zitten hier met een ander probleem
Daarom wil Zeeland op een eigen manier aan de slag, zegt Pijpelink. ‘Dat betekent allereerst met elkaar in gesprek. De lijnen zijn kort en ik zit al met alle partijen om tafel. Iedereen is het erover eens dat er iets moet gebeuren. Dat kaartje schuif ik dus even opzij. Ik heb genoeg inhoudelijke argumenten om dat te onderbouwen.’
Gebrek aan vertrouwen
‘Een tactische vergissing,’ noemt het Drentse Statenlid Jos Schomaker het. ‘Dat kaartje met de eenzijdige focus op landbouw en de manier om de plannen te presenteren raakt aan een discussie die groter is dan de stikstofcrisis alleen. Kunnen we onze overheid nog wel vertrouwen en weten zij in Den Haag wel wat er speelt op een boerderij?’ Hetzelfde gebrek aan vertrouwen zie je nu bijvoorbeeld ook met het Groninger gaswinningsdossier, zegt Schomaker. ‘En in mijn eigen Drenthe zijn de lokale partijen bij de laatste verkiezingen enorm gegroeid. Dat geeft wel aan hoe er tegen de landelijke overheid aan wordt gekeken.’
Schomaker: Het gaat om meer dan stikstof alleen
Die vertrouwenscrisis komt niet uit de lucht vallen, maar is het gevolg van verkeerd landelijk beleid, benadrukt Schomaker. ‘Vanaf de jaren tachtig is geïnvesteerd in de gebieden met de grootste economische potentie. Vooral de Randstad dus. Ik denk dat we daar nu de wrange vruchten van plukken.’
Geen perspectief voor de boer
Het is voor boeren heel heftig, zegt Thijssen. ‘Die erkenning mis ik nog van Rutte. Zijn kabinet praat over de verbouwing van de landbouwsector, maar geeft nog niet het begin van een antwoord op de vraag hoe boeren na die verbouwing een eerlijke boterham kunnen verdienen. Terwijl ik mij door de veertig kantjes van de kabinetsbrief worstelde, begon ik steeds beter te begrijpen waarom die veertigduizend boeren gingen demonstreren.’
Het blijft volstrekt onduidelijk hoe boeren straks aan hun inkomen moeten komen, benadrukt Thijssen. ‘Onnodig, want het kan best. Duizenden biologische boeren laten dat dagelijks zien. Rutte moet dit nu chefsache maken en zo snel mogelijk met een perspectief komen voor de boeren.’
Thijssen: Het kabinet moet een wenkend perspectief voor boeren schetsen
In Drenthe dreigt het tegenovergestelde te gebeuren, ziet Schomaker. ‘Ik was pas nog bij een jonge, welwillende boer, die al bezig is om zijn bedrijf om te vormen. Maar zoiets heeft tijd nodig en het is de vraag of hij dat met dit beleid krijgt.’ Dan krijg je het tegenovergestelde van wat beoogd wordt. ‘Juist iemand die goed op weg is en een kartrekker is voor anderen, moet stoppen.’
Schomaker pleit daarom voor provinciaal maatwerk. ‘Vanuit Den Haag is het makkelijk om een kaartje te maken met cijfers en doelstellingen, maar hoe verder je inzoomt in een gebied, hoe complexer het wordt. Ik hoop dat we als provincie door mogen gaan met waar we nu al mee bezig zijn en dat het landelijk beleid niet de mooie stappen, die we gezet hebben, doorkruist.’
Ondanks de complexiteit en de gevoeligheid blijft gedeputeerde Pijpelink goede hoop houden. ‘Ik heb minister van der Wal gesproken en heb bewondering voor hoe zij vasthoudt aan het doel. Er moet echt iets gebeuren als we onze kwetsbare natuur en biodiversiteit willen behouden.’
Afbeelding: Vincent Jannink | ANP