Politiek van waarde. Door alle ellende in Den Haag heb ik daar de afgelopen week vaak aan moeten denken. Het is alweer zeven jaar geleden dat het congres van de PvdA de resolutie Politiek van Waarde heeft vastgesteld. Het eerste uitgangspunt: waarden moeten leidend zijn voor het politieke handelen, anders zijn ze waardeloos.
Misschien is het een idee om dit uitgangspunt onder de aandacht te brengen van Sigrid Kaag. Transparantie was altijd al een belangrijke waarde van D66. Met de belofte aan de kiezer over nieuw leiderschap zou deze week het moment zijn geweest om die waarden in de praktijk te brengen. Zou, want we zagen wat anders. Eerst verschuilen achter Rutte – ‘Ik spreek ook namens mevrouw Kaag’ – en op 1 april halfzacht afstand nemen tijdens het debat.
En nee, helaas was dat debat geen uit de hand gelopen 1-aprilgrap, maar serieus. Serieus beschamend. Aanleiding waren de notities van verkenner Ollongren. En oh, wat zal zij zich beroerd hebben gevoeld deze dagen. Had ze die papieren maar andersom vastgehouden. De papieren met de inmiddels befaamde woorden ‘functie elders’ voor Pieter Omtzigt.
Het CDA-Kamerlid, dat op geheel eigen wijze invulling geeft aan een van de opdrachten uit Politiek van Waarde. Te weten: ‘Reken af met machteloosheid van eigen makelij’. Omtzigt kijkt niet lijdzaam toe hoe de Kamer keer op keer niet goed wordt geïnformeerd, maar adresseert tot ergernis van zijn eigen partijbonzen het probleem dat het parlement door de Rutte-doctrine buitenspel wordt gezet. En vooral ook hoe de Kamer zich telkens zelf buitenspel laat zetten.
Het was een beschamende vertoning donderdag. Het vertrouwen is op een ongelooflijke manier beschadigd. Terecht stelde Ploumen de vraag of er sprake is van machtsmisbruik door Rutte, toen hij weigerde zijn bron voor het telefoontje van half acht te onthullen. De minister-president die in zijn verdediging aangaf te hopen dat wij een land zijn, waarin mensen nog fouten mogen maken. Waarmee hij enkel en alleen doelde op zijn haperende herinneringen. Een probleem, waar hij al jaren mee te kampen heeft. Deze keer lijkt zijn eigen slordigheid en gemakzucht zijn achilleshiel te worden. ‘Ik sta hier niet te liegen’, ik heb het wel gezegd maar ik herinner mij het niet en ik heb gezegd wat ik mij wel herinnerde en dus heb ik niet gelogen. Het was onnavolgbaar en vooral ongeloofwaardig.
Kaag probeerde nog op allerlei manieren de hand uit te steken, vroeg om zelfreflectie, ging naarmate het debat vorderde steeds omfloerster en ingewikkelder spreken en verwees op deze witte donderdag naar de Via Dolorosa: de weg die Jezus bewandelde richting de executieplaats. Rutte had de weg van Van Mierlo kunnen kiezen: ‘Probeert u het eens met de waarheid’. Het was een wel heel ingewikkelde manier om aan te geven dat de maat vol is.
Dit debat staat symbool voor tien jaar Rutte. Het is een puinhoop, aldus de demissionair premier. Daar heeft hij dan wel weer gelijk in. Boven alles wilde hij parlementaire geschiedenis schrijven. Met een nieuw procesverloop met verkenners, met een nieuw record als de langstzittende minister-president en door nieuw leiderschap samen met Kaag. Maar of het hem na de moties van wantrouwen en afkeuring nog gaat lukken, is zeer de vraag. Afgezien van zijn eigen VVD zei de hele Kamer: Rutte zijn waarden zijn niet de onze. Rutte zijn politiek is niet de onze.
Het einde van het tijdperk Rutte lijkt een stap dichterbij. Na tien jaar blijkt zijn handelen vooral gestoeld op de arrogantie van de macht en is de Rutte-doctrine zijn valkuil. Kaag verwees naar ieders individuele integriteit en zei letterlijk aan het begin van het debat: ‘Hier scheiden onze wegen.’ Om daar tijdens het debat vervolgens niet de ultieme consequentie aan te verbinden, maar in plaats daarvan een nieuwe verkenner met een beter omschreven mandaat en proces voor te stellen. Belangrijk, maar ik denk niet dat er dan iets fundamenteel veranderd. Daar zijn grotere stappen voor nodig. En meer leiderschap: wij buigen niet voor de tijdgeest van Rutte en Kaag. Wij buigen deze tijdsgeest om. Dat is onze opdracht.
Afbeelding: Bart Maat | ANP