50PLUS heeft in de Tweede Kamer voorgesteld om tussentijdse gemeentelijke verkiezingen mogelijk te maken voor wanneer er een college valt. Precies zoals dat landelijk natuurlijk al heel lang gebeurt.
De kiezer stemt voor de raad, niet voor het college
Joop van den Berg
Oud-directeur van de WBS, emeritus hoogleraar in Maastricht, oud-senator & auteur van Van campagne tot compromis
Wat vind je van tussentijdse verkiezingen op lokaal niveau?
'Klaas de Vries heeft in 2001 al eens haarfijn uitgelegd dat tussentijdse verkiezingen in strijd zijn met de grondwet en ook waarom. De Raad voor het Openbaar Bestuur had toen gesteld dat je bij dualisering ook een ontbindingsrecht moet invoeren. Maar dat is onzin en gebeurt nergens in de wereld. Ontbindingen worden hooguit gelast door regeringen of door de wetgever. Nederland kan dat op grond van artikel 129 van de Grondwet. Dat kan nu alleen als er sprake is van disfunctioneren.'
Dat is hoe het procesmatig nu werkt. Wat vind je er inhoudelijk van?
'Ik denk dat de deelname aan los van elkaar staande raadsverkiezingen veel geringer zou zijn dan wanneer je gemeenteraadsverkiezingen allemaal tegelijk houdt. Je krijgt je wat je ook bij herindelingsverkiezingen ziet: geen mens komt opdagen. De opkomst is dan altijd veel lager, het kan wel tientallen procenten schelen. Zelfs in trouwe provincies, zoals Friesland, waar iedereen altijd gaat stemmen, zie je dat het bij herindelingsverkiezingen een stuk minder is.'
Dus niet doen?
'Precies. Je moet bij onraad het probleem niet over de heg naar de kiezer gooien. Je kunt de kiezer niet opzadelen met het probleem dat je in het college of de gemeenteraad hebt veroorzaakt. Je bent er voor gekozen om dat soort problemen op te lossen.'
Is er een verschil tussen landelijk en lokaal?
'Het maken van wetgeving is een verschil, en in gemeenteraden gaat het minder over principiële conflicten en grote thema's. Lokaal heb je het vaak over meer praktische kwesties, die in redelijkheid oplosbaar zouden moeten zijn.'
Dus landelijk zijn tussentijdse verkiezingen wel goed?
'Niet per se. Daar is het een soort vaste gewoonte geworden. Maar een gewoonte is geen goed argument. In de jaren zestig is de conventie ontstaan, dat een conflict niet anders kan worden opgelost dan door eerst de kiezer aan het woord te laten. Maar de kiezer kiest nooit de coalitie, alleen de Kamer. Je zou ook kunnen zeggen dat je een nieuwe coalitie vormt, waarmee je de regeringsperiode netjes afmaakt.'
Conflicten verdwijnen niet ineens na de verkiezingen
José Ie
Fractievoorzitter in Stein
Tussentijdse verkiezingen voor gemeenten, een goed idee?
'Ik vind het maar niks. Het argument voor tussentijdse verkiezingen is dat gemeenten onbestuurbaar dreigen te raken, omdat de verhoudingen ernstig verstoord zijn. Maar verkiezingen dragen niet bij aan het oplossen van conflicten. Meestal zit het conflict tussen de partijen. Ook na een tussentijdse stembusgang zullen de conflicterende partijen niet door één deur kunnen.'
Maar dat geldt toch ook voor landelijke verkiezingen als het kabinet valt?
'Ook daar moeten die partijen weer gaan samenwerken, ja. En ik vind dat de tussentijdse verkiezingen die er de afgelopen tijd landelijk zijn geweest ook niet bevorderlijk voor de democratie zijn geweest. Je moet gewoon samenwerken! En ja, soms moet je je eigen ego even opzij zetten om dat te kunnen doen. Ik zie niet in waarom dat landelijk niet ook zou kunnen, lokaal lukt het ons ook. Bij ons in de gemeente valt regelmatig een coalitie.'
Het lijkt zo logisch: wanneer een college het vertrouwen van de raad kwijtraakt, nieuwe verkiezingen.
'Het college raakt niet het vertrouwen van de burger kwijt, dat is niet aan de orde. Het gaat juist om conflicten binnen en tussen de partijen.'
Is er geen enkele situatie waarbij een tussentijdse verkiezing toch goed zou zijn?
'Als er echt iets gebeurt waarbij burgers heel erg gedupeerd worden. Maar bij de gemeentelijke politiek is dat vaak niet zo. Ik kan er geen voorbeeld van bedenken.'
Rampzalig idee
John Bijl
Directeur Periklesinstituut & oud-raadslid voor D66 in het Rotterdamse stadsdeel Delfshaven
Wat vind je van het idee?
'Rampzalig. Er zijn een paar redenen waarom ik dat vind. Het is bedoeld om kiezers te betrekken bij lokale politieke besluitvorming. Maar dat doe je helemaal niet, je betrekt ze bij verkiezingen. Dus je valt kiezers alleen maar vaker lastig met het spelletje van campagne voeren. Die trapt daar dus niet in. Mede daarom is de opkomst bij zoveel herindelingsverkiezingen ook laag.'
Heb je daar een voorbeeld van?
'Toen de Stichtse Vecht ontstond, zag je een verschil tussen de herindelings- en de gemeenteraadsverkiezingen van 20 procentpunten. Toch vind ik dat niet het beste argument om tegen tussentijdse verkiezingen te zijn. De opkomst zal immers bij het klappen van een college groter zijn dan bij reguliere herindelingen waarbij geen grote onderwerpen op de agenda staan.’
Wat is dan wel het belangrijkste argument?
'Simpel. De meeste mensen die ik hierover spreek openen met één zin: welk probleem lost dit nu op? Ik denk dat de 50PLUS-indieners van de motie daar ook geen goed antwoord op hebben.'
Was het na het aftreden van Richard de Mos niet beter geweest om tussentijdse verkiezingen te houden?
‘Zeker niet. Ik ergerde me aan de gretigheid, waarmee de PVV om nieuwe verkiezingen riep. Dat had echt niet met de inhoud te maken. Het wordt vaak snel echt een machtsstrijd in plaats van dat het om politieke inhoud gaat.'
En landelijk dan? Zijn tussentijdse verkiezingen daar wel een goed idee?
'Dat is een terechte vraag. Er is maar één belangrijke reden voor het bestaan van landelijke herverkiezingen, en dat is dat de Tweede Kamer niet wordt ontbonden door zichzelf, maar door een Kroonbesluit. De Kroon zou daar wat terughoudender in kunnen zijn. In 2003 had Beatrix misschien moeten zeggen: probeer maar opnieuw te formeren. Maar ja, een kabinet laten aftreden is traditie. Er zijn heel veel tradities in dit land die hun langste tijd gehad hebben, simpelweg omdat ze niet meer werken.’
Landelijk is het wel een goed idee
Peter Flohr
Fractievoorzitter Pro3 in Loon op Zand
Het college in Loon op Zand is recent gevallen. Wil je nu verkiezingen?
'Loon op Zand is een gemeente met een serieuze financiële crisis. Het college is weliswaar gevallen, maar wij zitten nog steeds in de oppositie. Alleen: ik ben het wel met John Bijl eens dat je na een crisis niet meteen nieuwe verkiezingen moet houden. Deze bestuurscrisis is structureel van aard. Bij verkiezingen gaat het toch om actuele vraagstukken. Mensen zeggen dan ja of nee tegen een partij.'
Tussentijdse verkiezingen komen in de praktijk neer op een referendum?
‘Die schijn wordt wel gewekt ja.'
Is dat erg?
'Ja, omdat je dan veel zaken laat liggen. Je hebt een financiële crisis, die je moet oplossen. Een nieuwe verkiezingsronde lost niets op en doet afbreuk aan jezelf en aan de geloofwaardigheid van het systeem.'
Wat vind je dan van tussentijdse verkiezingen als er een kabinet valt?
‘Ik vind dat toch een ander niveau dan een gemeente. Over het kabinet met de gedoogsteun van Wilders had ik me wel willen uitspreken. Toen gingen er andere krachten meespelen. Het ging om fundamentele zaken, waarbij verder gaan ten koste ging van de geloofwaardigheid van de democratie. In dat soort gevallen zou je willen dat het kabinet valt.’
Maar je kunt toch ook iets heel fundamenteels hebben in een gemeente?
'Ik kan me dat op dit niveau niet voorstellen.'
Waarin zit het verschil?
‘Uiteindelijk vind ik dat de schaalgrootte en de zwaarte van de onderwerpen het verschil maken. Landelijk wordt er wetgeving gemaakt, dat heeft verstrekkende gevolgen. Verder dan in gemeenten. En dat legitimeert tussentijdse verkiezingen op dat niveau. Hun verantwoordelijkheid is veel groter.'
Afbeelding: Piet den Blanken | Hollandse Hoogte