Een dag voordat het kabinet trots een begrotingsoverschot van enkele miljarden presenteerde, sloeg de G40 alarm. Grote en middelgrote steden komen jaarlijks minstens een half miljard euro tekort. Bibliotheken, zwembaden, sportvoorzieningen moeten daardoor wellicht sluiten, en ook op andere sociale posten dreigen bezuinigingen. Hoe komt dat, en wat nu?
Vergroot het gemeentelijk belastinggebied
Paul Depla
Burgemeester van Breda & voorzitter van de G40
Wat gaat er precies mis?
'Er zijn eigenlijk twee dingen die het lastig maken voor gemeenten. Ten eerste zijn er bij de decentralisaties taken overgedragen, die gepaard zijn gegaan met forse bezuinigingen. Daarom hebben we onder andere bij de jeugd en de zorg voor ouderen te kampen met grote tekorten.
Daarnaast zijn de inkomsten van gemeenten verbonden aan het uitgavenpatroon van het Rijk. Als het Rijk meer uitgeeft, krijgen gemeenten ook meer. Als het Rijk minder uitgeeft, dan krijgen gemeenten minder. Het kabinet geeft nu minder geld uit dan begroot, en daardoor krijgen gemeenten ook minder. Gemeenten moeten nu dus bezuinigen, terwijl het Rijk geld overhoudt. Dat is niet uit te leggen.'
Waarom zijn gemeenten ooit akkoord gegaan met de decentralisaties, die gepaard gingen met bezuinigingen?
'De wetgever heeft besloten te decentraliseren. Gemeenten kunnen simpelweg niet zeggen: “Dat doen we niet”. En inhoudelijk zijn er ook goede redenen voor decentralisatie. Maar de voorwaarden zijn niet goed geweest. Ging om het beter uitvoeren van bijvoorbeeld de zorg, of waren de decentralisaties vooral een bezuinigingsoperatie?'
Er dreigt nu een tekort van ongeveer een half miljard voor de grote steden. Is het denkbaar dat dat bedrag snel nog verder stijgt?
'We zien al dat de vraag naar Wmo door de vergrijzing groeit, dus ja. Het is echt de vraag of gemeenten het zich wel kunnen veroorloven om zo afhankelijk te zijn van het Rijk, als je ziet dat het uitgavenpatroon daar zo onvoorspelbaar is. Misschien moet het belastinggebied van gemeenten vergroot worden. Dan ontstaat er veel meer rust in de gemeentelijke begrotingen. Dan moet je er wel voor zorgen, dat er tegelijkertijd minder Rijksbelastingen komen uiteraard.'
Is dat kansrijk?
'Die discussie loopt al een tijdje. Steeds meer mensen zien, dat extra bevoegdheden ook een andere systematiek in de financiering van gemeenten vereisen.'
Wat moet er nu gebeuren?
'Het moet duidelijk worden, dat decentralisaties alleen met gesloten beurs kunnen plaatsvinden. En gemeenten moeten dus minder afhankelijk worden van de inkomsten van het Rijk.
De risico's liggen nu volledig bij de gemeenten, die voortdurend bezig zijn met bezuinigen. Daardoor missen we als steden ook kansen om te investeren voor de toekomst. Gebruik het economisch tij om verder te investeren in steden, zodat ze ook de motor voor welvaart blijven en een goede vestigingsplaats zijn voor bedrijven en bewoners.'
Er zit nu bepaald geen links kabinet, dat merk je
Peter de Vrij
Wethouder in Den Helder
Was je verbaasd over het noodklok-bericht?
'Nee, het verbaast me niks. Het gaat overigens natuurlijk niet alleen over de G40, maar ook over grotere en kleinere steden en dorpen.'
Hoe is de situatie bij jullie?
'Nijpend. We hebben wel de mazzel in Den Helder dat we bij de start van de decentralisatie een fonds hebben opgericht om eventuele klappen op te vangen. We hadden daardoor € 10 miljoen om de gaten te vullen. Daar is nu tussen de € 6 en € 8 miljoen van over.’
Oh, dus het valt wel mee?
‘Nee, zeer zeker niet. Regelgeving maakt het labelen van geld echter moeilijk, waardoor het uiteindelijk ook bij ons kraakt en piept. Er zijn tekorten op de jeugdzorg en bij de Wmo lopen we tegen een miljoentekort aan. De inkomenstoets is verlaagd, waardoor iedereen nu voor de Wmo in aanmerking komt. Je ziet daardoor dat veel meer mensen er gebruik van willen maken. Ook mensen die het in feite zelf zouden kunnen betalen.
Daarbij komt dat de nieuwe contracten voor hulpmiddelen door marktwerking duurder worden. We knijpen iedereen natuurlijk wel uit om zo goedkoop mogelijk in te kopen. Maar het gaat niet alleen om kwantiteit, maar ook om kwaliteit. En als je het dan hebt over thuiszorg gaat het bijvoorbeeld weer over kwaliteit van medewerkers, daar is ook meer geld voor nodig.'
Moeten jullie nu ook korten op andere posten?
'Bij het begin van deze coalitie hebben we gezegd dat er vanuit iedere portefeuille een paar miljoen moest worden omgebogen. We willen ons nu veel meer richten op “preventie en voorkomen van”, om toch op de lange termijn bezuinigingen te kunnen realiseren.'
Dat lijkt een beetje op dweilen met de kraan open?
'Ja. Als Den Helder zijn we centrumgemeente. Dat betekent dat je veel faciliteiten hebt die andere gemeenten in de omgeving niet hebben: schouwburg, zwembad, musea, muziekschool, bibliotheken. Dat moet je echt overeind houden. Als we nog verder naar beneden zakken, zie ik wel aankomen dat we op bijvoorbeeld cultuur en sport nog meer moeten bezuinigen.'
Wat zou je willen van het Rijk?
'De afspraak “samen op samen af” is prima, maar dan moet de Rijksoverheid zich daar wel aan houden. Het stoort me echt dat er enorm veel geld op de plank blijft liggen, waar niets mee gedaan wordt. Het is niet eerlijk dat ongebruikt geld er toe leidt dat wij moeten korten. En er moet ook echt geld komen voor de jeugdzorg en de Wmo. Wat we tot nu hebben gehad is echt maar een druppel op de gloeiende plaat.'
Hebben gemeenten zitten slapen, toen de decentralisaties werden doorgevoerd zonder dat er extra geld beschikbaar kwam?
'De VNG voert dat soort discussies voor ons. Misschien dat ze toch wat scherper aan de wind hadden moeten zeilen. Dat zien we in de jeugdzorg nu ook. Hele specialistische jeugdzorg staat ook onder druk. Als we nieuw beleid moeten uitvoeren, dan moet de VNG wel denken over financiële consequenties.’
Waarom is die scherpere sturing er niet geweest?
'Ik heb geen idee. Misschien toch, omdat ze hebben zitten snurken. Misschien zijn ze met mooie zinnen en dooddoeners gerust gesteld, dat het allemaal wel goed zou komen. En dan zit er nu natuurlijk ook een niet bepaald links kabinet. Je mist ook echt de linkse partijen nu in de discussie.'
Bezuinigingen doet het college vooral op sociaal beleid
Ammar Selman
Fractievoorzitter in Nijmegen (oppositie)
Had je verwacht dat de noodklok geluid zou worden?
'Ja, ook bij ons is het moeilijk om de begroting rond te krijgen. We moeten in totaal elf miljoen ombuigen.'
Waar worden die ombuigingen in gezocht?
'In sociaal beleid. In collectieve aanvullende ziektekostenverzekeringen. In regelingen die mensen stimuleren mee te doen aan sport of om bibliotheekabonnementen te nemen. En ook op wijkbudgetten wordt gekort, en op onderhoud.'
Op alles wat een gemeente een gemeenschap maakt dus?
'Precies.'
Wat moet er gebeuren om dit structureel op te lossen?
'Gemeenten moeten weten waar ze aan toe zijn. Een gemeentelijke begroting bestrijkt een cyclus van vier jaar. Misschien is het wel goed als het Rijk ook met een systematiek gaat werken, dat we dan in die periode een vast bedrag krijgen. Dat is nu niet het geval, waardoor we soms halverwege in moeten grijpen op de begroting.'
Hebben gemeenten zitten slapen toen de decentralisaties werden ingevoerd?
'Ik vind van wel. De VNG heeft namens de gemeenten onderhandeld met het Rijk. Gemeenten hadden met de vuist op tafel moeten slaan en aan moeten geven dat het zo niet kon. Ik heb geen idee waarom dat niet gebeurd is. Misschien is er teveel naar de voordelen gekeken en niet naar de nadelen.'
Wat zou je collega PvdA-politici in gemeenteland willen adviseren?
'Dat er moeilijke keuzes gemaakt moeten worden, is duidelijk. Maar waar we op moeten letten is dat gewone mensen in de stad die steun van de gemeente nodig hebben mee blijven doen. In de jeugdzorg kun je bijvoorbeeld geen concessies doen.'
Is er een gezamenlijke lobby nodig, die bijvoorbeeld niet alleen door de VNG wordt gedaan?
'Burgemeesters zouden een gezamenlijk statement kunnen maken, zoals de G40 dat ook heeft gedaan. En als het kabinet niet mee wil bewegen en niet meer geld ter beschikking gaat stellen, dan moeten de taken maar terug naar het Rijk. Want zoals het nu gaat, kan het echt niet.'
Afbeelding: Werry Crone | Hollandse Hoogte