En weer trilde de grond onder Groningen. 3,4 op de schaal van Richter. De aardbeving van 22 mei heeft maar weer eens duidelijk gemaakt dat we zo snel mogelijk moeten stoppen met het gebruik van aardgas. Maar hoe pak je dat aan? En hoe zorgen we dat ook bij de energietransitie de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen?
Nicole de Koning van onderzoeksorganisatie TNO werkte mee aan het inspiratieboek Bewonerscommunicatie bij vervangende nieuwbouw. In dit boek worden adviezen gegeven om bewoners beter te betrekken bij duurzame woningverbetering. ‘Een van de instrumenten die je daarvoor hebt is de klantreis. Dit betekent dat je kijkt waar de inwoner in het proces staat en welke informatiebehoefte hij heeft. Dat klinkt logisch, maar vaak wordt gedacht vanuit de processen in de organisatie. Neem je lang geen besluiten, dan hoort de inwoner vaak ook een hele tijd niets. En dat is niet handig.’
De adviezen uit dit boek gaan ook op bij aardgasvrij wonen. ‘Maar daar komen nog meer vraagstukken bij kijken. Wij hebben daar ook alle antwoorden nog niet voor’, waarschuwt De Koning. ‘Je hebt te maken met veel verschillende bewoners en verschillende belangen. Uiteindelijk gaat het om aandacht, mogelijkheid en intentie: creëer aandacht voor het onderwerp, zorg dat je inwoners de kennis, kunde en financiële mogelijkheid hebben om over te stappen naar aardgasvrij wonen, en zorg dat het aantrekkelijk voor ze is.’
De Koning: Denk niet vanuit de organisatie, maar vanuit de inwoners
Veel gemeenten zitten nog aan het begin van het proces van aardgasvrij wonen. ‘Dat maakt communicatie lastig; je weet nog niet veel en kunt je inwoners nog niet veel vertellen. Maar als je cv-ketel nu kapot gaat, wil je wel weten of het nog verstandig is om een nieuwe ketel op gas te kopen. Het is dus zaak dat gemeenten duidelijk gaan maken wat er gaat gebeuren; wanneer gaat het aardgas weg? Wat betekent dit voor mij? Die vragen moeten worden beantwoord. Voor het vervolg van het proces is het belangrijk dat gemeenten hun ervaringen met elkaar delen. In proeftuinen wordt al gewerkt aan aardgasvrij wonen. De lessen die gemeenten daar leren, moeten ze delen. Anders gaan steeds dezelfde zaken fout, en creëer je weerstand.’
Op de pof geleefd
Begin 2017 werd de City Deal Amsterdam ondertekend. Hierin spraken warmtebedrijven, woningcorporaties, netbeheerders en de gemeente Amsterdam de ambitie uit om in 2050 een aardgasvrije stad te zijn. Egbert de Vries, directeur van de Amsterdamse Federatie van Woningcorporaties en AB-lid van het waterschap Amstel, Gooi en Vecht was een van de ondertekenaars: ‘We hebben grote ambities, maar het is een enorme opgave. We hebben inmiddels in beeld dat we heel veel woningen kunnen aanpakken. Nu kijken we hoe we dat het beste kunnen doen en hoe we het betaalbaar houden. Het is organisatorisch enorm ingewikkeld en dat maakt het duur. We kijken hoe het goedkoper kan, maar daar zijn we nog niet uit.´
De meeste bewoners zitten nog niet te springen om hun woning aardgasvrij te maken. ´Voor bewoners is het een hoop gedoe, waar ze persoonlijk weinig voordeel aan hebben. Woningcorporaties die renoveren nemen waar mogelijk het aardgasvrij maken mee in de werkzaamheden. Bewoners verwachten wel dezelfde kwaliteit voor gelijke kosten en dat kunnen we niet altijd bieden, soms is het warmtenet duurder. Wij krijgen mensen pas mee als ze geen verhoging van de energierekening krijgen.’
De Vries: In de sociale huursector is onvoldoende geld, dus worden de kosten doorgerekend in de energierekening
En daar zit het probleem, volgens De Vries. ‘In de sociale huursector is onvoldoende geld, dus die moeten gaan doorberekenen naar de consument. Van mensen met een hoog inkomen kun je wel vragen of ze wat mee betalen, maar je kunt dat niet bij de laagste inkomens neerleggen. We moeten inzien dat we op de pof hebben geleefd met het gebruik van fossiele brandstof. Energie is nu gewoon te goedkoop. Dat moeten we collectief oplossen; we moeten het via draagkracht regelen.’
Samen werken aan forse opgave
Jeroen Rooijakkers is in het Brabantse Veldhoven als wethouder duurzaamheid betrokken bij de energietransitie. In nieuwbouwwijk Zilverakkers wordt aardgasvrij gebouwd. ‘De woningen moeten bovendien energieneutraal worden; nul op de meter. Daarmee lopen we voorop.’
Inwoners zijn positief over de nieuwbouwwoningen, maar bij het verduurzamen van bestaande woningen is dat natuurlijk lastiger, zegt Rooijakkers. ‘Daar zien we wel weerstand. Mensen maken zich zorgen over de kosten die ze moeten maken om van het gas af te gaan. We willen financiële prikkels bieden die het makkelijker maken. Daarom hebben we een motie opgesteld voor het VNG-congres. Hierin vragen we het rijk om de salderingsregeling voor het terugleveren van energie in stand te houden. Op die manier houd je het aantrekkelijk voor huiseigenaren om te investeren in zonnepanelen.’
Rooijakkers: ‘We willen financiële prikkels bieden die het makkelijker maken’
En dat is niet alles volgens Rooijakkers. ‘Ook hebben we een duurzaamheidslening; als je investeert in het verduurzamen van je woning kun je het benodigde bedrag hiervoor lenen tegen gunstige voorwaarden. Zo kun je ook je huis verduurzamen als je geen groot bedrag op je spaarrekening hebt staan.’
Rooijakkers wil in 2021 een warmtevisie hebben voor Veldhoven. ‘We kijken dan per wijk wat we gaan doen om van het aardgas te komen, en in welk tempo dat gebeurt. We willen de inwoners hierbij aan de voorkant betrekken, in een vroeg stadium. Ik ben ervan overtuigd dat we het samen voor elkaar krijgen, maar het wordt wel een forse opgave. Dat zit niet alleen op communicatie. We hebben kennis en arbeidskrachten nodig om dit voor elkaar te krijgen; vakmensen die de uitvoering op zich gaan nemen. Ook heeft het een impact op het landschap; dat gaat hierdoor veranderen. Ik zie het als een positieve ontwikkeling; die windmolens hebben ook hun charme. We moeten het samen oppakken; buurgemeenten, ondernemers, inwoners en het Rijk. Samen gaat het lukken.’
Start in een wijk met hoge inkomens
De Utrechtse wijk Overvecht-Noord moet in 2030 aardgasvrij zijn. Raadslid Bülent Isik merkte dat dit slecht viel bij de bewoners die vaak niet al te draagkrachtig zijn. ‘Het einddoel is duidelijk; de wijk moet van het aardgas af, maar hoe dat moet gebeuren, weet de gemeente nog niet. Dat stuit op veel bezwaar van de wijkbewoners. Zij maken zich zorgen over de kosten.’ Daar komt nog bij dat in Overvecht ook het erfpachttraject loopt, waarmee huiseigenaren erfpacht kunnen afkopen. De overgang naar stadsverwarming leidde enkele jaren geleden bij een aantal bewoners tot fors hogere energierekeningen. ‘We vragen teveel van deze bewoners. Mensen zijn er helemaal klaar mee,’ schetst Isik.
Hij vindt dat de overheid moet bijspringen om de kosten van de energietransitie op te vangen. ‘Vanuit sociaal-democratische principes vind ik het onacceptabel dat we hier geen inkomenspolitiek toepassen. De sterkste schouders moeten de zwaarste lasten dragen. Er ontstaat een tweedeling in de samenleving rond energie; mensen met voldoende geld wonen in nieuwe energieneutrale woningen. In de oude bouw wonen mensen met lage inkomens, die nu voor veel geld hun woning moeten verduurzamen. We willen allemaal bijdragen aan een oplossing voor de klimaatproblematiek, maar de prioritering is verkeerd.’
Isik: ‘Vanuit sociaal-democratische principes vind ik het onacceptabel dat we hier geen inkomenspolitiek toepassen’
In Utrecht wordt het helemaal verkeerd aangepakt, vindt Isik. ‘Waarom gaan we nu beginnen met experimenteren in de arme wijken? Start in een wijk met hogere inkomens, daar zit meer veerkracht. In Overvecht zijn er andere problemen; armoede, criminaliteit. Pak dat eerst aan voor je duurzaamheidsmaatregelen van de wijkbewoners vraagt. Het hele verhaal heeft ook iets kroms. De gemeente subsidieert laadpalen voor mensen die een elektrische auto van een ton kunnen betalen. We gaan de Formule 1 rijden in Zandvoort. Leg jij dan maar eens uit aan een bijstandsmoeder in Overvecht dat zij moet betalen om haar huis te verduurzamen.’
Meer weten? In dit artikel lees je over het onderzoek van TNO en krijg je praktische tips om met bewoners een begin te maken
Afbeelding: Werry Crone | Hollandse Hoogte