Het is in veel steden al decennialang staand beleid om meer gemengde wijken te realiseren. Wijken, waar een ruime meerderheid uit sociale huurwoningen bestond, werden opgeknapt, huizen gesloopt en in plaats van de oude betaalbare woningen werden er nieuwe duurdere woningen gebouwd. Vaak ook met het gewenste effect. Er kwam meer vermenging en de leefbaarheid nam toe, maar voor dit beleid van bewust sturen op gentrificatie betalen we nu de rekening.
Letterlijk, want de wachtlijsten voor sociale huur zijn nog nooit zo lang geweest, terwijl betaalbaar wonen nagenoeg onmogelijk is. ‘Het is makkelijk om in een buurt met veel sociale huurwoningen een deel te slopen en nieuwe duurdere woningen neer te zetten. Dat hebben wij in Haarlem in het verleden ook gedaan. Gelukkig zijn we daar mee gestopt.’ Floor Roduner is wethouder in Haarlem. De stad heeft de ambitie een ongedeelde stad te zijn, maar ‘de Spaarne loopt door Haarlem heen en aan de westkant hebben we minder sociale huurwoningen dan aan de oostzijde.’
‘We willen een stad zijn voor iedereen dus als er nieuwbouw komt in het westen, dan zitten daar voor zo’n vijftig procent sociale huurwoningen bij. Terwijl we aan de andere kant van de Spaarne ook genoeg sociale huurwoningen willen hebben. Maar juist daar komen woningen uit het duurdere segment bij. Dat moet ook wel om het financieel rond te krijgen.’ Want makkelijk is het allemaal niet, geeft Roduner toe. ‘We hebben er een fonds voor opgericht als gemeente en hebben een landelijke subsidie gekregen, maar dan nog blijft het lastig.’
‘Daar ligt landelijk ook een taak,’ zegt Roduner. Maar op een motie van de Tweede Kamer of er niet meer sociale huurwoningen gebouwd kunnen worden op grond van het Rijk antwoordde demissionair staatssecretaris Knops vorige week in een brief aan de Tweede Kamer dat hij dat ontraadde vooral vanwege financiële redenen.
Beheer en behoud van woningen belangrijker dan sloop
Rotterdam is een stad waar veel sociale huurwoningen zijn gesloopt en die ambitie ligt er nog steeds. Wenda Doff is stadssocioloog en onderzoeker in Rotterdam. ‘Het mengen van wijken is in principe een mooi idee, maar we weten allang dat met slopen niet altijd het beoogde effect bereikt wordt en zeker in deze tijd is beheer en behoud van woningen belangrijker.’
Soms is het echt nodig om te slopen, maar Doff ziet in Rotterdam veel voorbeelden van sloop, waar renovatie ook mogelijk zou zijn. ‘Dan behoud je ook nog de woningen voor sociale minima. In deze groep zitten mensen die geen keuze hebben. Vermenging is niet verkeerd, maar wél als er met een groep mensen gesold wordt, als ze ergens anders heen moeten of als hun stem niet wordt gehoord. Het is al niet eerlijk verdeeld, omdat huren duurder is dan kopen. Zij kunnen niet kopen en betalen dus een dubbele prijs!’
Doff: Sloop kan nodig zijn, maar vaak is renovatie goedkoper en beter voor de bewoners
Een voorbeeld is de Utrechtse Croeselaan, waar een rijtje jaren dertig woningen moet wijken, omdat de gemeente grootse plannen heeft voor een nieuwe woonwijk van woontorens en veel groen. Fractievoorzitter Rick van der Zweth is niet tegen deze plannen, maar wel tegen de sloop van de sociale huurwoningen. ‘Het gaat om Utrechters, die hier vaak al tientallen jaren wonen en ook al zo’n twintig jaar in een bouwput zitten. Nu wordt het eindelijk mooi en moeten zij weg. Ja, ze krijgen wel iets terug, maar niet dezelfde woonoppervlakte en zeker geen tuin. Ook moeten ze na drie jaar een andere huurprijs betalen en dat is voor de meesten niet te doen. Ze gaan er dus op achteruit.’
Het gaat Van der Zweth niet om de nieuwbouwplannen, maar wel om de starheid, waarmee de kwestie wordt behandeld. ‘Het gaat om zo’n vijftig woningen. De impact voor deze mensen om te moeten verhuizen is echt heel groot. Het behoud van deze woningen betekent een aanpassing op de tekening – een iets kleiner park en het omleggen van een fietspad.’
Van der Zweth: ‘Willen we zo’n stad zijn, die echte Utrechters wegjaagt voor hippe start-ups en dure appartementen?’
‘Groen is belangrijk, dat vind ik ook,’ zegt Van der Zweth. ‘Maar niet ten koste van alles. Willen we zo’n stad zijn, die echte Utrechters wegjaagt voor hippe start-ups en dure appartementen? Ik heb het idee dat vanwege de enorme behoefte aan woningen, alles heel snel moet. Dat proeven marktpartijen ook en die kunnen daardoor het spel goed spelen.’ Utrecht is nu populair, maar de stad heeft ook andere tijden gekend. ‘Zijn die glimmende woontorens met kleine woningen ook in 2050 nog gewild? Of kijken we dan met weemoed terug naar wat er moest verdwijnen? Het zal niet de eerste keer zijn.’
Gevolg van politieke keuzes
De Croeselaan is volgens Van der Zweth slechts één voorbeeld. In zijn gemeente zijn er meerdere voorbeelden, waar sociale huur plaats moet maken voor duurdere nieuwbouw. ‘Dezelfde groep is steeds de dupe. Ik hoop dat Utrecht terugkomt op dit besluit en laat zien dat we een stad zijn voor ál onze inwoners!’
Buurgemeente Nieuwegein kent dit probleem niet. Vooral omdat de gemeente pas sinds de jaren zeventig is gebouwd en de woonwijken dus nog niet gesloopt of gerenoveerd hoeven te worden. Maar dat is niet de enige reden, zegt wethouder Hans Andriani. ‘Nieuwegein is vrij succesvol ingericht als ongedeelde stad. Vanaf de opbouw van de stad is al rekening gehouden met een goede menging en spreiding van de verschillende soorten woningen.’
Adriani: Voor elke gesloopte sociale huurwoning moet er minimaal één terug
Daar waar sporadisch sloop-nieuwbouw van sociale huurwoningen aan de orde is, is het uitgangspunt dat minimaal hetzelfde aantal sociale huurwoningen terugkomt, geeft Adriani aan. ‘Eventuele verdere menging moet dan via verdichting gerealiseerd worden. Terugkeergarantie voor huurders van te slopen huurwoningen is voor mij altijd het uitgangspunt.’
Maar dat is niet voor elke gemeente een uitgangspunt. In Rotterdam is de sloop van woningen in de Tweebosbuurt zelfs aanleiding voor vragen over mensenrechten vanuit de Verenigde Naties. ‘We hebben in Nederland onze sociale huursector op de markt gezet en ervaren nu de gevolgen,’ zegt onderzoeker Doff. ‘We hadden een brede betaalbare huursector, die ook voor de middeninkomens toegankelijk was. Dat zijn juist de mensen, die nu moeilijk aan een woning komen, omdat de huizenmarkt overspannen is. Zij vallen nu tussen wal en schip.’ Dat blijkt ook uit een onderzoek van Collier: zo’n 200.000 huishoudens kunnen niet kopen, maar ook niet huren.
Doff: Door het versmallen van de sociale huursector vallen nu veel mensen tussen wal en schip
Volgens Doff komt dat omdat de sociale huursector is versmald. ‘Het is een last resort voor mensen zonder inkomen. Een beetje zoals in Amerika. Ik vind het een kwalijke zaak, dat er vaak óver (en niet met) sociale huurders wordt gesproken en dan ook nog met een negatieve connotatie.’ Het lijkt wel alsof overheden en corporaties denken dat er nog genoeg aanbod is, gaat Doff verder. ‘Maar dat is er echt niet meer. Om te vermengen hoef je niet meer woningen aan de sociale huursector te onttrekken. Niet meer verkopen en niet meer slopen, tenzij er echt iets aan de hand is. En geef bewoners een grotere stem en meer invloed door bijvoorbeeld ruim baan te geven aan wooncoöperaties.’
Nooit eens andersom
In de praktijk worden er weinig sociale huurwoningen gebouwd in duurdere wijken. In Haarlem probeert Roduner dat wel. ‘Een wijk goedkoper maken is veel moeilijker dan slopen en duurdere woningen terugzetten.’ In de delen waar veel mensen met een hoger inkomen wonen, bestaat veel weerstand tegen sociale woningbouw. ‘Ik hoor de meest vreemde argumenten. Vaak vooroordelen dat er dan meer overlast of criminaliteit zou komen. Terwijl het enige is dat de mensen in deze groep bindt is dat ze – om wat voor reden dan ook – minder geld hebben. Dat zou geen reden moeten zijn om ergens niet te kunnen wonen.’
‘De crisis op de woningmarkt treft de mensen met de zwakste schouders het hardst,’ stelt Doff. ‘Gentrificatie hoeft geen vies woord te zijn en vermenging van een wijk kan ook positieve gevolgen hebben. Maar met deze woningmarkt is het niet handig om sociale huurwoningen te blijven slopen. Als de kledingwinkel geen voorraad meer heeft, gooi je toch ook je oude kleren niet alvast weg? ‘