De laatste Kadernota van deze periode: wat zoets en vooral veel zuur

We gaan richting het zomerreces en dus is het tijd voor de Kadernota, in sommige gemeenten ook wel de perspectiefnota genoemd. Hierin geeft het college een vooruitblik op de toekomst. Hoe ga je als raadslid met deze plannen om, wat kan je nog veranderen en hoe kijk je richting verkiezingen? Lokaal Bestuur vroeg vier deelnemers van door het CLB georganiseerde masterclass financiën van Arie Teeuw naar hun ervaringen.

‘Bij de begrotingsbehandeling zul je ons horen, dan zitten we dichter op de verkiezingen’

Wanda Ottens

Fractievoorzitter in Heerenveen

Kadernota of Perspectiefnota?

‘In Heerenveen spreken we van de Perspectiefnota. Hij is net uit, samen met de strategische agenda, investeringsagenda en jaarrekening. “Moet je dat allemaal lezen?”, vroeg mijn dochter van 8 vol ongeloof. Het is een dik pak papier van 15 cm.’

Dan kwam die masterclass vast goed uit?

‘Zeker. Het fijne aan de cursus is dat ze een scan maken van jouw gemeente, en die vergelijken met andere gemeenten. Dan doet Heerenveen het op veel vlakken supergoed. En dat is wel eens anders geweest. In 2012 hebben we al onze bouwgrond moeten afwaarderen tot landbouwgrond. We kwamen onder curatele, gelukkig hebben we die periode inmiddels achter ons.’

Wat zegt de Perspectiefnota?

‘We hebben ons huishouden de afgelopen jaren op orde. Dat komt, zeg ik onbescheiden, door de PvdA. We zijn de grootste in de raad. Drie jaar kenden we een overschot, waardoor je extra dingen kon doen voor mensen die het echt nodig hebben. Zo ondersteunen we mensen tot 130% van het minimuminkomen, daar ben ik trots op. Maar, aankomend jaar ziet er anders uit. We moeten bezuinigen: € 8 miljoen op een begroting van € 160 miljoen.’

Hoe komt dat?

‘Het Rijk bedeelt ons door het nieuwe verdeelsysteem minder toe, omdat we met 50.000 inwoners een kleine gemeente zouden zijn. Terwijl we wel meer uitgeven aan jeugdzorg en andere delen van het sociaal domein. We krijgen zo’n € 4 miljoen uit het extra budget voor de jeugdzorg, maar dat is niet genoeg om het tekort te dekken. Daarom hanteren we de kaasschaaf: OZB en parkeergeld iets omhoog, en bij armoedegeld dat niet benut werd een ton eraf. Dat laatste doet pijn aan mijn hart.’

Bezuinigen, terwijl de verkiezingen eraan komen...

‘De gehele raad gaat in gesprek met de inwoners: wat vinden zij ervan? We hebben al een enquête gehouden waar 900 mensen op reageerden en zullen bewoners digitaal ontmoeten. Voor ons is een ding zeker: op cultuur gaan we niet bezuinigen. Ook sport houden we overeind, we zijn met Thialf een echte sportstad. En de sociale basis moet op orde blijven, want mensen die het echt nodig hebben moeten we blijven ondersteunen.’

Hoe voer je campagne met deze boodschap?

‘Bij de begrotingsbehandeling in november zul je ons horen. Dan is meer duidelijk wat wel en niet kan en zitten we dichter op de verkiezingen. We vormen met CDA en VVD een college, maar hebben ook de vrijheid om buiten de coalitie om sociale meerderheden voor onze plannen te zoeken. Het is zaak onze eigen punten binnen te halen.’

‘Er is nog nooit een ondernemer vertrokken vanwege een hogere OZB’

Clemens Festen

Raadslid voor OPEN (fusiepartij van PvdA, GL en Progressief Heuvelrug) in Utrechtse Heuvelrug

Noemen jullie het de Kadernota of Perspectiefnota?

‘Dat eerste. De Kadernota is dit jaar anders dan anders. Tot vorig jaar kreeg de raad altijd een sluitende begroting en moesten we achteraf constateren dat er een fiks tekort was. De raad heeft dit jaar expliciet een reële begroting gevraagd. Daardoor hebben we nu een kadernota met een tekort van € 2,3 miljoen in 2022, dat oploopt tot € 4 miljoen in 2024.

Opvallend genoeg hielden we vorig jaar, 2020, voor het eerst € 3 miljoen over. Dat komt deels doordat in coronatijd taken niet werden uitgevoerd - die zullen dit jaar alsnog plaatsvinden. De resterende € 1,5 miljoen is natuurlijk niet genoeg om het tekort van 2022 aan te vullen. Aan de “plus”-kant komen nog de extra bijdragen van het Rijk voor de jeugdzorg en aan de “min”-kant de herijking van het gemeentefonds. Beide posten zijn nog niet verwerkt in de Kadernota en ook die som pakt negatief uit voor ons.’

Hoe kan je dan iets binnenhalen bij de Kadernota?

‘Dat is dus heel lastig. We willen iets betekenen voor groen en duurzaamheid. De beperkte investeringen op dat vlak zijn gelukkig intact gebleven. Overigens bestaat er een reële kans dat de omgevingswet net zo’n financieel lek wordt als de jeugdhulp. We krijgen dan minder leges binnen.’

En de rode kant van het verhaal?

‘We willen meer sociale woningbouw. De gemeente kan dat niet zelf organiseren, maar wel kan ze corporaties steunen met bijvoorbeeld leningen. Maar dan moet je niet zelf het hoogste percentage aan netto schuld van alle gemeenten hebben: in Utrechtse Heuvelrug is dat zo’n 130% van de begroting. En we willen natuurlijk het minimabeleid op peil houden, zeker na corona. Dat betekent dat we willen doorgaan met het verhogen van lokale inkomsten om onze voorzieningen op peil te houden en op langere termijn een sluitende begroting te houden.’

Wat leerde je uit de masterclass?

‘Veel technische zaken, maar ook werd ik me steeds meer bewust van de relatie tussen financiën en de doelen waar we voor staan. Het wisselen van argumenten was voor mij zeer leerzaam. Bijvoorbeeld: de OZB voor niet-woningen is bij ons heel laag. Er is nog nooit een ondernemer vertrokken vanwege een hogere OZB. Als je de OZB voor ondernemers verhoogt, moet je er wel voor zorgen dat een deel weer ten goede komt aan diezelfde ondernemers en een deel aan de hele samenleving. Het is heel handig als je deze argumenten in de raadsvergadering paraat hebt.’

De behandeling van de perspectiefnota is een verzamelplaats van wilde moties geworden

Ruud de Jonge

Fractievoorzitter PvdA Almere

Hoe kijk jij naar het fenomeen perspectiefnota?

‘Gemeentefinanciën is een vak apart. Na een aantal jaar in de raad weet je al wel beter hoe het werkt, en waar je vooral de risico’s moet zoeken. Daar helpt de masterclass ook bij, omdat je dan met andere gemeenten kunt vergelijken.’

Wat zie je in Almere gebeuren?

‘De behandeling van de perspectiefnota is in Almere een verzamelplaats voor wilde moties geworden. Wij stemmen dit jaar als oppositiepartij tegen de perspectiefnota, want we hebben grote problemen met de systematiek van begroten. In Almere zijn grondopbrengsten zeer bepalend. De gemeente heeft veel grond in bezit en verwacht de komende tien, vijftien jaar veel percelen uit te geven voor woningbouw. Dat levert de gemeente een flinke opbrengst op. Vorig jaar alleen was het al € 27 miljoen en dat bedrag zal de komende jaren alleen maar stijgen.’

Zie je die miljoenen terug in de plannen?

‘Het interessante is dat het bestuur die grondopbrengsten vooraf nooit inboekt. De accountant zegt ieder jaar: jullie plannen altijd een verlies maar houden achteraf altijd geld over, vooral dankzij de grond. We sparen daardoor veel en zijn financieel heel sterk. We hebben een begroting van € 1 miljard, maar de discussie gaat altijd over het gat van € 5 tot 10 miljoen. Dat had niet gehoeven als je de grondopbrengsten vooraf meetelt.

Die opbrengsten zullen niet eeuwig binnenlopen…

‘Klopt, maar het is een gemiste kans om er daarom maar niets mee te doen. De opbrengsten lopen nog vijftien jaar door. Daarmee zit er nog  € 400 tot 500 miljoen in de grond. Wij pleiten voor een systeem zoals we kennen in Noorwegen. Daar worden de opbrengsten uit oliewinning niet verjubeld, maar in een fonds gestopt en alleen het rendement wordt uitgegeven. Dat kan je in Almere op soortgelijke wijze doen.’

Waaraan mag dit uitgegeven worden?

‘Met dit geld kan je pijnlijke beslissingen uit de weg gaan. Nu gaan we € 1,5 miljoen afschalen op de Wmo en buurthuizen. Dat is puur financieel gemotiveerd en extra pijnlijk als je weet dat we eind van het jaar toch geld overhouden.’

Valt daar iets aan te veranderen?

‘Dat is lastig als je in de oppositie zit. De coalitiepartijen houden elkaar enorm vast. Moties van onze kant om een reële begroting te maken, stuiten op verzet van de regerende meerderheid. Willen we echt iets veranderen, dan zullen we volgend jaar met ons verhaal de verkiezingen moeten winnen, om kans te maken opnieuw mee te besturen. Alleen dan maak je verschil.’

‘Het mantra van de gemeente is om te bezuinigen in het eigen domein. Dat zijn niet onze keuzes’

Jeroen Louws

Fractievoorzitter PvdA Middelburg

Spreekt Middelburg van een Kader- of Perspectiefnota?

'De afgelopen jaren hadden we slechts een ‘kaderbrief’. Een dunne stapel papier, vaak beleidsarm. Dat zegt iets over de bezuinigingen die de gemeente de afgelopen jaren heeft gekend, al sinds de economische crisis. En met de decentralisaties in 2015 heeft de gemeente al helemaal geen vet meer op de botten.

Dit jaar komt het college voor het eerst weer met een Kadernota, met daarin iets van nieuw beleid. En dat was broodnodig. Alleen, Middelburg heeft daarvoor wel al keihard gesnoeid in de Wmo en jeugdzorg, terwijl je je nu kan afvragen of dat wel nodig was.’

Dan doel je op de extra middelen van het Rijk voor jeugdzorg?

‘Ja. Het mantra van de gemeente is om te bezuinigen in het eigen domein. Dus lost het college de tekorten in de jeugdzorg ook op door dáár te bezuinigen. Dat zijn niet onze keuzes.’

Toch is er nu weer ruimte voor nieuw beleid…

‘In de Kadernota komt het college met € 1,5 miljoen voor zaken die hoognodig zijn, zoals de renovatie van kademuren die op instorten staan, meer participatie en het sociale domein. Ik vind het jammer dat het college niks doet met het extra toegezegde geld. Het VNG-congres heeft een motie aangenomen om dit geld structureel in te boeken, dat zouden wij ook graag zien. Anders blijven de bezuinigingen boven de markt hangen.’

Hoe kun je vanuit de oppositie iets voor elkaar krijgen?

‘Vorig jaar hadden we een schaduwbegroting opgesteld. Daarmee lieten we zien dat het ook anders kon. Maar welke ruimte we ook zagen en hoe andere fracties en ambtenaren het ook eens waren, de coalitie wilde er niet aan.

Gevolg was dat een succesvolle pilot voor preventie in de wijk geen vervolg kreeg, omdat er geen geld was. Terwijl dat op termijn zoveel winst oplevert voor bewoners en financieel. Ook bij cultuur, welzijn en sport is de kaasschaaf te streng gehanteerd. Dat willen we terugdraaien. Anders houden we de bibliotheek en sportverenigingen niet lang meer overeind.’

Aan welke knoppen kan je verder draaien?

‘Een paar. Bij het grondbedrijf ging het in de crisis slecht, omdat we moesten afschrijven op de rente. Nu het beter gaat, kunnen we wat met de opbrengsten, maar dan moet er wel nieuwbouw ontwikkeld worden. Ondanks de oververhitte woningmarkt, is het college helaas ook hier veel te voorzichtig. Terwijl je juist nu juist stappen vooruit moet zetten in plaats van op de centen te zitten.’

Afbeelding: Peter Hilz | ANP