Fantastisch! Het kabinet doet de accijnzen en btw omlaag om alle Nederlanders tegemoet te komen in de stijgende olie- en gasprijzen. Hoewel dat op het eerste oog misschien een sympathieke maatregel lijkt, blijkt deze in de praktijk heel anders te werken: juist de mensen die meer consumeren – ofwel: de rijken – profiteren het meest, terwijl de lagere inkomens veel harder getroffen worden. Wat doen gemeenten eraan om die laatste groep te helpen?
Kraneveldt: College van B&W is snel in actie gekomen
Kraneveldt is heel blij dat er los van het geld van het Rijk extra geld bij komt. ‘De gemeente mikt op gedragsverandering door informatie en advies te geven, gecombineerd met het gratis beschikbaar stellen van kleinschalig isolatiemateriaal, zoals radiator- en raamfolie, tochtstrips en buisisolatie. Dat helpt al enorm. Daarnaast zetten we als gemeente € 7,5 miljoen in voor grootschaligere duurzaamheidsmaatregelen, betaald vanuit de verkoop van Eneco-aandelen.’
Standje 14
Ook in Arnhem is er een aanpak voor energiearmoede, vertelt vertrekkend raadslid Vincent Bouma. ‘Ik heb daar 2,5 jaar geleden een motie voor ingediend, die toen is aangenomen. Daar ben ik best trots op.’ Vanuit die aanpak worden onder andere ook pakketten met tochtstrips en isolatiefolie aangeboden, evenals energiecoaches.
Bouma: Het geld moet niet naar de SUV-bezitters gaan
In de Gelderse stad is veel armoede, zegt Bouma. ‘Uit onderzoek IPSOS bleek dat er bij zo’n 8500 huishoudens energiearmoede is. Dat zijn mensen die de verwarming dan maar uitzetten of op standje 14. Het Rijk had die laagste inkomens het dubbele moeten geven. Zij zijn 10 tot 15% van hun inkomen aan energie kwijt en hebben het het zwaarst. Nu krijgen minima eenmalig € 800, maar dat is bij lange na nog niet voldoende. Het geld moet niet naar de SUV-bezitters gaan, die hebben voldoende ruimte om de stijgende prijzen op te vangen.’
Om die lagere inkomens tegemoet te komen, heeft de Arnhemse raad afgelopen najaar al bepaald dat er meer geld nodig is om energiearmoede aan te pakken. ‘Er moet sowieso € 4,5 tot 5 miljoen structureel bij. Maar dan is het probleem nog niet opgelost: 20.000 woningen moeten worden verduurzaamd van label G naar label B. Per woning kost dat tussen de € 20.000 en 50.000. Het budget is dus nog lang niet toereikend.’
Huishoudboekje
Tijdens de verkiezingscampagne in Den Haag waren de energieprijzen geregeld onderwerp van gesprek, zegt raadslid Janneke Holman. ‘Het is voor de lagere en middeninkomens lastig om het huishoudboekje rond te krijgen. Je zou eigenlijk tegengesteld moeten investeren: de laagste inkomens ontvangen het meeste. We zien nu dat de stijgende prijzen niet alleen een verduurzamingsvraagstuk zijn, maar ook een sociaal vraagstuk.’
Eerder pleitte Holman er al voor dat de laagste inkomens compensatie ontvingen via de bijzondere bijstand. ‘Maar daarbij moet je niet de werkende armen vergeten, die vaak een armoedeval maken. Daarom ben ik ook voor maatwerk.’ Den Haag stelt middelen en mensen beschikbaar om verduurzaming in de stad te bevorderen. ‘Het laaghangend fruit, waarbij mensen € 300 tot 500 per jaar kunnen besparen.’
Holman: Het is heel lastig om de compensatiemiddelen op de juiste plek te krijgen
Toch blijft het een uitdaging om de compensatiemiddelen op de juiste plek te krijgen, meent Holman. ‘We hebben bijvoorbeeld duurzaamheidssubsidies. Als je opvraagt waar die naartoe gaan, dan is dat bijna altijd naar de duurdere wijken. Waarom? Omdat je niet 100% van je investering terugkrijgt en je het vaak eerst zelf moet betalen. Nu hebben we voorgesteld dat je de subsidie moet verstrekken op basis van een offerte, zodat je niet nog achteraf het geld kunt terugkrijgen, maar vooraf. Dat zou voor een gelijkmatiger verspreiding kunnen zorgen.’
Daarbij zegt het Haagse raadslid: ‘Dan hebben we het nu alleen nog maar over woningeigenaren. Maar voor huurders is het ook moeilijk om alles rond te breien. En hoewel woningcorporaties meer ruimte krijgen om te investeren door de afschaffing van de verhuurdersheffing, is het ook voor hen een grote klus.’
Als gemeente is het soms lastig om te helpen, omdat staatssteun uit den boze is, zegt Holman. ‘We hebben wel samen met een coöperatie een wijkontwikkelingsmaatschappij (WOM). De WOM wordt normaal gesproken gebruikt om wijken te vernieuwen. Je zou dit ook kunnen gebruiken voor het verduurzamen van woningen.’
VVE’s
In Zoetermeer zegt fractievoorzitter Kraneveldt ook dat de gemeente huurders moeten helpen. ‘Helaas ligt bij de energietransitie vaak de nadruk op wat huiseigenaren kunnen doen. Maar bij huurwoningen kun je bijvoorbeeld voorrang geven aan huurders in de slechtst geïsoleerde huizen.’ Daarbij moet je snel kunnen schakelen. ‘In Zoetermeer hebben we een wijkaanpak, waarbij we twee wijken met veel goedkopere huurwoningen, die echt gerenoveerd moeten worden, gaan verduurzamen. Perfect om meteen de verduurzaming mee te nemen.’
Een algemene aanpak bestaat daarbij niet, benadrukt Kraneveldt. ‘In Zoetermeer hebben we veel hoogbouw. Daarom is er ook een aanpak speciaal voor VVE's. Met advies en informatie worden zij geholpen om de bewoners van hun flat enthousiast te krijgen voor duurzaamheidsmaatregelen.’
Ook in Zoetermeer is het lastig om de juiste mensen te bereiken en compenseren. De gemeente zoekt daarom naar manieren om een goede invulling te geven aan de armoederegelingen, zodat mensen met de laagste inkomens niet voor hoge kosten opdraaien, zegt Kraneveldt. ‘Veel eigen geld hebben we niet om inwoners extra te compenseren boven op wat het Rijk nu doet. Wij blijven erop hameren dat wat we wel kunnen doen, bij de mensen terecht komt die het hardst getroffen worden. Via de armoederegelingen weten we wie die mensen zijn.’
De ellende is heel tastbaar. ‘Ik sprak een vrouw met slaapapneu die haar beademingsapparaat ‘s nachts uitzet om energie en dus geld te besparen. Dat is toch verschrikkelijk?! Voor dit soort situaties moeten we echt een vangnet hebben. We vinden het belangrijk dat mensen niet worden afgesloten als ze de energierekening niet meer kunnen betalen, en dat corporaties ook aan de bel trekken als ze schrijnende dingen tegenkomen.’
Klusbrigades
Ook Bas Roels, voorzitter PvdA Duurzaam, vindt dat laagste inkomens zo snel mogelijk hulp moeten krijgen. ‘Zodat ze hun huizen kunnen isoleren en zo hun energieverbruik kunnen terugdringen. Niet alleen dalen dan de kosten, het is ook goed voor het klimaat.’
Een voorbeeld van zo’n project is Amsterdam !WOON, vertelt Roels. ‘Die kunnen mensen direct helpen de kosten te reduceren. Als ze budget krijgen om kleine ingrepen te betalen, is dat natuurlijk helemaal top. Een nieuw idee is bijvoorbeeld thermostaatkranen op de radiatoren zetten. Dat kan al meteen veel schelen in het verbruik. Of stimuleer klusbrigades, burgers die zelf in actie willen komen en wat grotere ingrepen willen oppakken.’
Volgens Roels moeten verhuurders instemmen met de verduurzaming, als bewoners zelf op technisch verantwoorde wijze aan de slag gaan. ‘Enige voorwaarden zijn dat het niet mag leiden tot waardedaling of lagere verhuurbaarheid. Het eigen beleid of planning van de verhuurder is dus geen afwijzingsgrond. Bovendien: alles wat bewoners zelf doen zal ook minder druk leggen op de krapte op de arbeidsmarkt.’
Roels: Focus je op huurhuizen van energielabel C
Roels raadt aan om te focussen op huurhuizen met energielabels vanaf C. ‘Daar zitten de armste mensen en is de meeste winst te boeken. Eigenaren van die huurhuizen kunnen ook onder druk gezet worden om mee te doen. Door met ze in gesprek te gaan, of een huurpuntensysteem inzetten of andere manieren.’
Landelijk gezien stelt Roels dat de energiebelasting herzien moet worden: ‘Huishoudens betalen veel meer belasting dan grootverbruikers. Als we dat omdraaien door een vlak belastingtarief op gas, olie en kolen te heffen, betalen bedrijven veel meer en huishoudens veel minder. Dan voorkom je energiearmoede en leg je bij de grote verbruikers een incentive om snel van het gas af te gaan. De opbrengsten van die heffing, kun je inzetten om bedrijven en burgers te helpen te verduurzamen. Ook een klimaatinkomen als compensatie voor alle prijsstijgingen die de transitie naar een duurzame samenleving veroorzaakt, zou goed zijn.’