Niet alles wat het kabinet doet, is verkeerd. Het prijsplafond, dat er weliswaar pas kwam na druk van PvdA en GL, is daar een voorbeeld van. En ook de energietoeslag van € 1300 heeft veel mensen geholpen. Probleem is echter wel dat de uitvoer zo beroerd is. De wet voor de energietoeslag laat tot de zomer op zich wachten en het prijsplafond zit zo onhandig in elkaar, dat je in de wintermaanden alsnog de volle mep moet betalen.
Kabinet heeft er een puinhoop van gemaakt
Gea Hofstede
Gea HofstedeWethouder in Rheden
In Rheden steeg het percentage inwoners in energiearmoede van 9,8% in 2020 naar 10,7% in 2022. Hoe verklaar je dat?
‘We hebben relatief veel sociale huurwoningen in onze gemeente. Zo’n 30% van die woningen heeft nog een laag energielabel. Als je weet dat daar de meest kwetsbare mensen wonen is het niet zo gek dat het percentage stijgt.’
Merk je er iets van als wethouder?
‘Het is het gesprek van de dag. Je merkt dat er groepen mensen zijn die eerst net het hoofd boven water hielden, maar die het nu niet meer redden.’
Ook met het prijsplafond?
‘Het effect daarvan is nog lastig in te schatten. Maar er zijn natuurlijk veel meer prijzen gestegen, zoals die van boodschappen en allerlei abonnementen. Het telt allemaal op.’
Kloppen er meer mensen aan bij de gemeente?
‘Helaas nog te weinig. Ik denk dat veel mensen het toch zelf willen oplossen, met name de groep ouderen. Dat zijn niet de eerste mensen die aankloppen, terwijl ze er wel recht op hebben. Aan de andere kant: van de mensen, die recht hebben op een energietoeslag, heeft 88% deze aangevraagd.’
De wet die de compensatie regelt is er pas rond de zomer.
‘Dat vind ik echt belachelijk. Complete waanzin. Het is nu een puinhoop.’
Een puinhoop?
‘Vorig jaar heeft het kabinet aangegeven dat gemeenten al in 2022 een voorschot mochten uitkeren. In januari komt het kabinet met de mededeling dat de wet er pas in juni komt. En ook over de uitvoering zijn nog heel veel vragen. Als we nu € 500 uitkeren, mogen we dan de nieuwe groep nog maar € 800 uitkeren (van het totaal van € 1300, red.)? We willen mensen nu graag helpen, maar dat gaat helaas niet. Heel frustrerend.’
Het zit diep.
‘Ja. In onze gemeente hebben we besloten, dat we in 2023 de uitkering van € 1.300 ook willen verstrekken aan de groep tot 150% van het sociaal minimum, omdat we zien dat ze in de problemen komen. Dat kan nu niet.’
Het Rijk heeft beloofd de kosten voor gemeenten volledig te compenseren, maar dat lijkt nu toch ingewikkeld. Er zijn veel gemeenten die het budget moeten halen uit de algemene reserve of bijzondere bijstand. Is dat bij jullie ook zo?
‘Ja, we hebben gezegd dat we de rekening wel naar het Rijk sturen, maar ik ben een beetje bang dat ze niet gaan betalen. Er is ergens een definitieve berekening gemaakt, waarvan het Rijk zegt dat dit het is.
Maar?
‘Dat is een modelberekening en niet gestoeld op de praktijk. Wellicht dat het totaalbedrag wel klopt voor alle gemeenten, maar er zijn dus ook gemeenten die er dan bij inschieten.’
Moet er een generieke compensatie voor gemeentelijke tekorten komen of gewoon maatwerk per gemeente?
‘Dat laatste natuurlijk. Want zelfs als er een generieke compensatie komt, verwacht ik niet dat de gemeenten die tekort komen dan alsnog goed gecompenseerd worden. Bovendien heeft het Rijk toegezegd dat inwoners vanaf 2023 ook weer € 1300 krijgen.’
Dat is toch goed?
‘Zeker. Maar ik denk dat gemeenten daar een stuk terughoudender in zijn, als ze er over 2022 op moeten toeleggen. Dat moet je niet willen, want uiteindelijk zijn de inwoners dan de dupe.’
Verenigingen zagen hun ledenaantallen teruglopen
Kirsten Pakbiers-Renericken
Kirsten Pakbiers-RenerickenRaadslid in Vaals
Heeft Vaals voldoende geld voor het uitbetalen van de energietoeslag?
‘Vorig jaar is dat gelukt. Wij hebben geen extra bezuinigingskeuzes moeten maken en hebben uitgegeven wat we van het Rijk kregen. Hoe het er momenteel voor staat is onduidelijk. De bedragen zijn niet in de begroting verwerkt.’
Hebben veel mensen een toeslag aangevraagd?
‘Ja, de doelgroep is relatief breed. De toeslag is bij ons gegaan naar de inkomens tot 120% van de bijstandsnorm. Daar zaten ook aanvragen bij van mensen die eerst niet bij de gemeente in beeld waren. Ik ben erg blij dat we hen op de andere toeslagen en regelingen hebben kunnen attenderen.’
Merk je dat de energiearmoede is gestegen?
‘Ja, er is meer vraag naar inkomensondersteunende regelingen. Ook indirect. Bij verenigingen zag je een terugloop van leden. Mensen moeten keuzes maken tussen contributie betalen en het verwarmen van hun huis of boodschappen doen. We compenseren daarom de contributie van álle leden van verenigingen voor een jaar.’
Is dat geen hele grote kostenpost?
‘Voor kinderen betalen we 100% en voor volwassenen 50%. Als PvdA vinden we dat je die investering als gemeente moet doen. Stel dat veel inwoners afhaken bij de verenigingen: wat houd je dan over een jaar of anderhalf jaar nog over? Dan heb je een gemeenschap die op zijn gat ligt. Mensen moeten elkaar kunnen ontmoeten en van elkaar kunnen leren. Daar investeren we heel graag in.’
Hoe groot is Vaals?
‘Net meer dan 10.000 inwoners. We staan in de top 10 van gemeenten met meeste werkloze en armere inwoners en zien nu ook dat meer mensen gebruik maken van de voedselbank. In het laatste kwartaal zijn daar acht gezinnen bijgekomen. Normaal zijn dat er twintig, dus naar verhouding is dat een opvallende toename.’
Wat vind je er van dat het nog onduidelijk is of gemeenten die tekort komen wel worden gecompenseerd?
‘Ik vind dat schandalig. Aan de ene kant zie je dat bedrijven als Shell tientallen miljarden winst maken. Daar klotst het geld tegen de plinten. Ondertussen worden de gemeenten telkens gevraagd om Haagse problemen op te lossen. Maar vervolgens krijgen we nauwelijks iets van het Rijk. Geen geld en geen andere middelen. Het mantra is altijd dat gemeenten het beste weten wat burgers nodig hebben omdat ze er het dichtste bij staan, maar als burgers dan via gemeenten aangeven dat ze iets nodig hebben, geeft het Rijk niet thuis. Dat kan niet, dat is gewoon onbehoorlijk bestuur.’
Hoe verwacht je dat het de komende tijd verder gaat in Vaals?
‘Als gemeenten zitten we natuurlijk zelf ook met forse energiestijgingen. Gemeentelijke accommodaties hebben meer stroom- en gaskosten dan oorspronkelijk was verwacht. Sinds 2015 hebben we steeds pijnlijke keuzes moeten maken over middelen voor verenigingen, groenonderhoud en inkomensondersteunende maatregelen. Het lijkt er op dat we nu € 500.000 extra aan energiekosten moeten betalen. Dat is voor ons een fors bedrag, dus dat betekent opnieuw de broekriem aanhalen en nog meer pijnlijke keuzes maken.’
En jullie inwoners?
‘Ook bij inwoners verwacht ik toenemende armoede. We hebben energiecoaches en mensen konden € 100 krijgen voor energiebesparende maatregelen, maar er is hier veel particuliere verhuur. Die verhuurders doen niet altijd iets aan isolatie en andere vormen van verduurzaming. Daardoor blijven de energiekosten hoog en neemt de armoede verder toe.’
De inflatie lijkt wel over haar hoogtepunt heen.
‘De inflatie neemt wellicht af, maar we zitten in een gemeente die al generaties lang veel armoede kent. Je hebt hier veel laaggeletterde mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. In onze regio is de arbeidsmarkt bovendien helemaal niet krap. Dan helpt het ook niet dat het openbaar vervoer hier in de regio elk jaar verder wordt uitgekleed. Het stapelt allemaal op. Het is een vicieuze cirkel waar je niet uit komt: niet als inwoner en niet als gemeente.’
Duizend voedselpakketten per week: om je kapot te schamen
Henk Verreck
Henk VerreckFractievoorzitter in Heerlen
Ruim 15% van de inwoners van Heerlen leeft in energiearmoede. In november kondigde de gemeente aan € 5,5 miljoen extra te willen uittrekken om die armoede tegen te gaan. Is dat genoeg?
‘Nee, zeker niet. We compenseren nu tot 130% nota bene, maar nog steeds kunnen veel inwoners de rekening niet betalen.’
Waar gaat het mis?
‘Heb je even? Wat er misgaat is dat we eigenlijk de Vattenfalls van deze wereld subsidiëren. Je ziet het met Shell: € 38 miljard winst. De energietoeslag voor onze inwoners gaat eigenlijk rechtstreeks naar de energieleveranciers. Je moet je voorstellen dat hier mensen in een jaren dertig huurwoning wonen die drie decennia geleden voor het laatst gerenoveerd is. Het waait daar zo ongeveer binnen. Die zitten met voorschotten van € 800 per maand. Daar kan die € 1300 per jaar niet tegenop met de huidige tarieven. En dat geld gaat dus naar die energieleveranciers.’
Naast de energietoeslag heb je sinds vorige maand ook het prijsplafond. Is dat dan niet voldoende?
‘Alles blijft moeizaam en ingewikkeld: het prijsplafond is bijvoorbeeld ook weer per maand ingesteld. In februari en maart gebruik ik misschien 400 kubieke meter gas. Met het prijsplafond moet ik nog steeds bijbetalen, omdat ik dan over het drempelbedrag ga, terwijl ik in juli en augustus praktisch niks gebruik. Zelfs bij de regelingen die ze zogenaamd vóór mensen bedenken, maken ze het toch weer moeilijker dan nodig.
Er worden hier per week bijna duizend voedselpakketten uitgedeeld. Dat we dat in ons rijke land moeten doen, je schaamt je daar toch voor? Het gaat bij het Rijk steeds vaker over “gaat het mij goed” en niet meer over de vraag in "wat voor maatschappij willen we leven". Daar heb ik grote moeite mee.’
Wat proberen jullie daar als gemeente tegen te doen?
‘Een van de stappen, die we willen zetten, is dat woningen versneld gerenoveerd worden. Ook hebben we het Rotterdamse concept van de woonwijzerwinkel overgenomen. Er zijn energiecoaches die mensen helpen met makkelijk te realiseren oplossingen. Daar krijgen ze dan een energiecheque voor. Stap één is dus: zorgen dat mensen minder energieverbruik hebben.’
Maar dat is niet genoeg?
‘Nee. Inwoners zitten in een vicieuze cirkel, met alle stijgende prijzen. We willen daarom voor de langere termijn inzetten op het zelf produceren van energie. Met windmolens bijvoorbeeld. Dan kun je inwoners goedkopere energie bieden of de energie elders verkopen en de winsten met inwoners delen. Maar voor je zover bent, ben je wel jaren verder.’
En in de tussentijd?
‘In de tussentijd is het noodzakelijk dat het kabinet grenzen stelt. Energiebedrijven zouden geen exorbitante winsten mogen maken. Wat mij betreft is de conclusie gewoon: de liberalisering van de markt heeft niet gewerkt. Niet alleen bij de energie, maar ook bij de post en in de zorg. Het is doorgeslagen.’
De kans dat het liberale kabinet liberaliseringen gaat terugdraaien lijkt klein. Wat gaat het kabinet wel doen?
‘Tja, geen idee. Dat is elke keer weer afwachten. Ze kijken er vooral naar hoe ze op allerlei zaken kunnen besparen. Of je wat van ze krijgt als gemeente, weet je nooit zeker. Dat zie je ook nu weer met de compensatie voor de energietoeslag: gemeenten waar meer geld nodig is voor de energietoeslagen dan verwacht, weten niet of ze daar voor worden gecompenseerd.’
Hebben gemeenten dan geen eigen verantwoordelijkheid?
‘Het Rijk is een van de veroorzakers van dit probleem. Maar gemeenten mogen het weer oplossen. Het gaat altijd zo. Ergens ontstaat een probleem in de keten en het Rijk zegt: laat gemeenten het maar uitzoeken.’
Kunnen gemeenten niet gewoon ‘nee’ zeggen tegen het kabinet?
‘Dan laat je je inwoners weer in de kou staan, dat wil je ook niet. Wij zijn een hele sociale gemeente en proberen veel aandacht te geven aan onze inwoners. Dat is nodig, want in Heerlen hebben we gewoon werkende armen: mensen die een te laag inkomen uit arbeid hebben om rond te kunnen komen. Dus we moeten wel helpen.’
Maar wat kunnen gemeenten dan wel doen richting het Rijk?
‘Er is een enorme lobby gaande. Via de VNG maken we een vuist richting het Rijk, waarbij wordt gevraagd om fatsoenlijke compensatie. Als Rijk sponsoren we de fossiele industrie in feite, stop daar nu mee. Geef dat aan gemeenten.’
Afbeelding: Laurens van Putten | ANP