Het is een even zorgelijke als opmerkelijke waarschuwing. Door klimaatverandering komt de drinkwatervoorziening in gevaar, zeggen de drinkwaterbedrijven. Droogte, verzilting, vervuiling en dan ook nog een groot aantal te bouwen woningen zorgen ervoor dat iets wat tot voor kort vanzelfsprekend leek, niet meer zo zeker is.
De drinkwaterbedrijven staan niet alleen in hun zorgen, beaamt Hoogheemraad in Rijnland Thea Fierens. Zeker als het gaat om de enorme woningbouwopgave is het belangrijk om nu rekening te houden met het schaarse drinkwater. ‘Vroeger kwamen wij als waterschap pas aan het einde van de rit meepraten, maar dat kan niet meer. Water en bodem moeten nu leidend worden in de ruimtelijke ordening. Waar bouw je en hoe? Hoe houd je water vast in de wijk?’
Fierens: Het waterschap moet veel eerder betrokken worden in de besluitvorming
Dijkgraaf van Noorderzijlvest Roeland van der Schaaf herkent dat. ‘Nu denken we nog te weinig mee aan de voorkant.’ Dat ligt volgens de kersverse dijkgraaf ook aan de waterschappen zelf. ‘Waterschappen moeten pro-actiever zijn en gezien worden als een overheid, die op een positieve manier mee kan denken met het Rijk, gemeente en de provincie. Van een technisch beheerder moeten we meer een partner worden.’
Wanneer die andere rol uitblijft, vreest Van der Schaaf voor een herhaling van zetten. ‘Het is gewoon ontzettend zonde als onze kennis niet gebruikt wordt. Ik ken voorbeelden van recent gebouwde wijken, waar nu wateroverlast is en waar het veel geld kost om schoon drinkwater heen te brengen. Zulke fouten zijn te voorkomen. Dat is een stuk goedkoper.’
Drinkwater om te drinken
Niet alleen bij de bouw van huizen moet er anders naar water worden gekeken volgens de waterschappen. Ook de vervuiling is een onderwerp van discussie. ‘Drinkwater wordt nog steeds gebruikt door de industrie,’ zegt Mathilde Maijer, AB-lid van het Waterschap Vallei en Veluwe. ‘En dat moet stoppen, want dit zijn de grootste verbruikers van grondwater in ons gebied.’
‘Slechts 2% van ons drinkwater drinken we daadwerkelijk,’ zegt Maijer. ‘De rest gaat naar de industrie, huishoudens en de landbouw.’ Schokkend en tegelijkertijd een kans. Zo achteloos als we nu met drinkwater omgaan is niet meer van deze tijd, vindt Fierens. ‘Mensen realiseren zich nog echt te weinig, dat we de rekening in de toekomst krijgen. De urgentie is voor mij haast adembenemend, maar ik merk dat het nog niet zo wordt gezien. Bij de woningbouw moet duurzaamheid en niet geld het uitgangspunt worden.’
Maijer: Maar 2% van het drinkwater wordt opgedronken
Drinkwater is op dit moment goedkoop. Moet daar niet verandering in komen? Als sociaal-democraat vindt Fierens een algemene prijsverhoging van drinkwater lastig. ‘Dan leg je de rekening neer bij mensen die het al heel moeilijk hebben nu. Er moet heel anders naar het hele systeem gekeken worden.’
Op zich is Maijer het met haar eens. ‘De prijs verhogen voor burgers zie ik nu niet zo zitten, maar dat kan wel voor industrie en landbouw. In verhouding betalen zij veel minder dan burgers.’ Maar ook de burger moet zijn gedrag aanpassen. ‘Geen jacuzzi’s en zwembaden vullen met drinkwater, niet sproeien met drinkwater. Het is goed dat het betaalbaar blijft, maar we moeten er wel slimmer mee omgaan.’
Ruud Bartholomeus van Wateronderzoeksinstituut KWR denkt toch dat we niet ontkomen aan prijsprikkels. ‘Alleen maar waarschuwen dat mensen vanwege de droogte minder water mogen gebruiken werkt niet. Zo lag het watergebruik bij de vorige droge periodes niet lager.’
Bartholomeus maakt de vergelijking met de energiecrisis. ‘Door de hoge gasprijzen zien we wel dat het gebruik terugloopt. Een prijsprikkel kan dus werken. Om toch iedereen van voldoende betaalbaar drinkwater te voorzien kan je denken aan een plafond. Als mensen daarover heengaan en bijvoorbeeld hun zwembad met drinkwater willen vullen, betalen ze meer.’
Beperkte bevoegdheden
Waterschappen hebben op dit moment niet de bevoegdheid om grootverbruikers een halt toe te roepen. Dat moet anders, vindt Maijer. Probleem is alleen dat de provincie Gelderland, die over de vergunningverlening van het grondwaterverbruik gaat, de noodzaak nog niet zo ziet. ‘Ook al het grondwater staat met elkaar in verbinding en kan opraken. Er is echt een andere manier van kijken nodig. Jaren proberen we van het water af te komen en nu is er een gebrek aan.’ Dat gaat verder dan een neerslagtekort, benadrukt Maijer. ‘Kijk naar de Rijn. Dat is een gletsjerrivier. En gletsjers kunnen maar één keer smelten.’
‘Ik hoop dat we de échte crisis rondom water kunnen voorkomen,‘ zegt Van der Schaaf. ‘We zitten er nu dichtbij, maar kunnen het tij nog keren. Neem een voorbeeld aan de ruimte voor de rivieren die we na de overstromingen van eind jaren negentig hebben gerealiseerd. Ook nu moeten we meer leren leven met de natuur.’
Bartholomeus: Een systeemverandering is nodig
Daarvoor zal volgens Bartholomeus een systeemverandering nodig zijn. ‘Er is nog best zoet water, maar een relatief klein deel daarvan kan duurzaam gebruikt worden. Daar is door de droge zomers druk op komen te liggen. Door meer water vast te houden in tijden van overvloed en zo het grondwater te verhogen kunnen we deze duurzame bron vergroten. Tegelijkertijd moet de landbouw bij droogtes minder water gebruiken.’
Voor zo’n systeemverandering is de overheid aan zet, benadrukt Bartholomeus. ‘Uiteindelijk moet de politiek met duidelijke kaders en maatregelen komen. Dat betekent investeren in kennis en een visie hebben over de toekomst van water in ons land. Ga het gesprek aan op basis van feiten in plaats van belangen.’
Om dat voor elkaar te krijgen, is niet alleen politiek lef nodig. Het kan geen kwaad nog eens te kijken of het bestuurlijk allemaal wel logisch belegd is. Bartholomeus: ‘De provincie gaat over het dieper gelegen water, de waterschappen over het oppervlaktewater en de drinkwaterbedrijven over het drinkwater. In de praktijk staat al dat zoete water met elkaar in verbinding. Wanneer je als overheden integraal werkt, kan je een systeemverandering teweeg brengen.’
Afbeelding: Paul van Riet | ANP