De scheiding van de wetgevende, de uitvoerende en de rechterlijke macht: het is de basis van onze democratische samenleving. Voor elke burger, elk bedrijf en voor elke organisatie moet het mogelijk zijn om naar de rechter te stappen. Een meer dan belangrijk fundament dat het verdient om verdedigd te worden.
Want dat het niet voor iedereen vanzelfsprekend is dat de gang naar de rechter zo toegankelijk mogelijk is, bleek al in het vorige kabinet. Minister Sander Dekker wilde destijds dat mensen minder vaak een beroep deden op de sociale advocatuur om zo het aantal rechtszaken omlaag te brengen. In plaats van de grote druk op de rechtspraak te verminderen door meer geld voor de rechtsspraak vrij te maken en het aantal rechters te vergroten, koos de VVD’er er dus voor de rechtsbijstand op de schop te nemen en de gang naar de rechter voor arme mensen te blokkeren.
Uiteindelijk kon de aanval van Dekker op de rechtsstaat worden afgeslagen en leek de rust wedergekeerd. Tot deze week Chris Stoffer van de SGP een motie aangenomen kreeg die nog een stuk verder dan Dekkers dromen gaat. Stoffer kenden we al als de man, die blij is met het weer opnemen van de doodstraf in het SGP-verkiezingsprogramma, en nu dus ook de man die als politicus op de stoel van de rechter is gaan zitten. Zijn motie, gesteund door de voltallige rechtse wolk (inclusief de zelfbenoemde hoeder van de rechtsstaat Pieter Omtzigt), wil dat belangenorganisaties indringend op hun representativiteit worden getoetst door de rechter als zij een rechtszaak aanspannen tegen de Staat.
In plaats van dat de rechtse wolk zich afvraagt hoe het toch komt dat ideële organisaties telkens gelijk krijgen van de rechter, draaien ze het om. Het principe van de toegankelijkheid van het recht, specifiek dat van ideële organisaties, wordt ter discussie gesteld. De rechtse wolkers gebruiken daarvoor een bekend recept. Je stelt in het kader van het algemeen belang de representativiteit van de belangenorganisatie ter discussie. De toets zou nodig zijn, omdat – ik citeer: ‘Juridische acties door belangenorganisaties mogelijk zijn vanuit specifieke belangen, met grote consequenties voor het algemeen belang, terwijl de representativiteit van deze organisaties buitengewoon gering kan zijn.’ Helemaal erg lijken Stoffer en consorten het te vinden, dat deze rechtszaken mogelijk ‘zelfs met subsidie’ worden gefinancierd.
Voor wie de impliciete verwijzing naar onder andere de Urgenda-zaak nog niet had begrepen, gaf Stoffer nog eens toelichting op de website van zijn partij: ‘Klimaatbeleid is een zaak van de politiek, en niet van de rechter.’ De motie werd dan ook niet ingediend tijdens een debat over de rechtsstaat, maar naar aanleiding van de Klimaatwet.
Daarom vestigen we onze hoop – niet voor het eerst – op de Eerste Kamer. In 2021 verwezen de senatoren een soortgelijke motie van SGP’er Van Dijk al naar de prullenbak. Ook in die motie legde de SGP de rare link dat rechtszaken belangenorganisaties een specifiek belang zouden dienen die ‘slechts beperkt gewogen kunnen worden in de bredere context van het algemeen belang.’ Het klinkt heel hoogdravend, maar het is gewoon onzin. De rechter kwam juist vanwege de negatieve gevolgen voor het algemeen belang tot zijn uitspraak in de Urgenda-zaak. Het niet halen van de klimaatdoelen schaadt ons allemaal, niet dat Urgenda een belangenorganisatie zou zijn.
Met het in diskrediet brengen van organisaties, die opkomen voor het algemeen belang van een beter leefmilieu, herstel van de natuur, het redden van het klimaat en het uitvoeren van de in de Kamer gemaakte afspraken hierover, bedrijft de rechtse wolk dus politiek over de rug van de rechter. En alsof dat nog niet verwerpelijk genoeg is, gebeurt het zeer selectief. Toen Viruswaarheid met bizarre beschuldigingen kort geding na kort geding aanspande hoorde je SGP, BBB en JA21 niet. En ook nadat de Farmers Defence Force minister Kaag voor de rechter daagde, bleef het stil. Misschien nog wel vreemder is de steun van regeringspartijen CDA en VVD voor dit soort absurde moties. De enige verklaring daarvoor lijkt me de angst voor de linkse wolk. Een linkse wolk die met deze antirechtstatelijke partijen meer dan ooit nodig is.
Bijschrift afbeelding: Chris Stoffer (rechts) met zijn partijleider Kees van der Staaij tijdens een SGP-congres
Afbeelding: Jeroen Jumelet | ANP