Zonne- en windenergie zijn meer en meer een succes. We hebben nog nooit zoveel duurzame energie opgewekt. Fantastisch. Of, momenteel toch niet helemaal. Het stroomnet kan deze energietransitie namelijk niet goed aan. In heel Nederland levert de toegenomen hoeveelheid duurzaam opgewekte energie problemen op, met als recent dieptepunt de weigering van netbeheerder Tennet om nieuwe bedrijven aan te sluiten in Limburg en Noord-Brabant. Wat valt hieraan te doen?
Het was 2016 en Martijn de Kort (toen Statenlid in Noord-Brabant; inmiddels wethouder in Helmond) hoorde voor het eerst over netcongestie in het oosten van het land. Hij stelde er vragen over aan het college van Gedeputeerde Staten. ‘Ik kreeg te horen dat het een lokaal probleem was en dat het net daar heel dun was. Ik dacht letterlijk: “Gaat u maar rustig slapen.”’
Een jaar later arriveerde het probleem in Brabant. ‘Ook toen stelde ik vragen. Weer kreeg ik als antwoord dat het een incident was, een specifieke casus.’ En nu wordt echt de noodklok geluid voor het net in Brabant: ‘Ik voelde me al die tijd een roepende in de woestijn. Het was gewoon een accident waiting to happen. Heel kwalijk. De modellen klopten voor geen meter.’
Uitbreiding in 2031
Aleida Berghorst, Statenlid in Limburg, heeft onlangs samen met bijna alle fracties in Provinciale Staten schriftelijke vragen gesteld over de situatie in Limburg. Ook daar waren al langere tijd vraagtekens of het de goede kant opging met het stroomnet. ‘Bij mij wordt de indruk gewekt dat de prioriteit de afgelopen jaren gewoon niet heeft gelegen bij netcapaciteit in alle delen van het land.’
Tennet beweert volgens Berghorst dat het acute probleem door lange vergunningsprocedures niet snel kan worden opgelost. ‘Maar de gedeputeerde stelt dat er slechts één aanvraag is gedaan in de afgelopen jaren en alle seinen op groen staan in de provincie om aanvragen snel af te handelen. Op basis van de informatie die ik nu heb, concludeer ik dat uitbreiding van het hoogspanningsnet in Limburg pas kan plaatsvinden in 2031.’
Berghorst: Tennet en de provincie wijzen naar elkaar
‘Brabant en Limburg zijn nu in het nieuws, maar bij Liander, netbeheerder voor middenspanning, is het probleem nog heftiger,’ stelt Jop Fackeldey, gedeputeerde zonne- en windenergie Flevoland. ‘Het is gruwelijk en om gek van te worden. Je drijft bedrijven weg, waarvan je eigenlijk niet wil dat ze verhuizen en we willen allemaal dat energie duurzamer wordt, maar dat lukt op deze manier niet.’
De gedeputeerde stelt dat de energietransitie ‘struikelt over z’n eigen succes’: ‘Niemand had kunnen voorspellen dat het zo’n vaart zou gaan nemen. Het is wel goed nieuws voor het klimaat. Eerst stelden we ons de vraag hoe we in godsnaam van de fossiele brandstof af zouden komen, en nu staan we ook meteen voor het punt dat we van het gas van meneer Poetin af kunnen komen. Daarvoor moeten we niet gaan zwartepieten, maar vooral alle hens aan dek hebben om dit mogelijk te maken.’
4500 mensen werkloos
Ze voorzien allemaal problemen voor de provinciale en nationale economie. De Kort: ‘Een van de belangrijkste regio’s van Nederland, de Brainport, wordt nu gewoon op slot gezet. Het Rijk steekt enorm veel geld in deze regio, maar als die bedrijven zich hier niet kunnen vestigen is dat eigenlijk voor heel Nederland een ramp.’
De Kort: Brainport Eindhoven wordt gewoon op slot gezet
Berghorst schetst de risico’s in Limburg: ‘Uit een inventarisatie van de Limburgse Werkgevers Vereniging is duidelijk geworden dat twee derde van de Limburgse bedrijven de effecten gaat merken. VDL Nedcar heeft bijvoorbeeld een zwaardere aansluiting nodig om te kunnen verduurzamen en nieuwe opdrachtgevers binnen te halen. Lukt dat niet, dan verliezen 4.500 mensen hun baan.’
En daarmee is de kous niet af, verwacht Berghorst. ‘Kijk naar Chemelot: dat is een van de grootste chemische industrieclusters van Nederland. Zij stoten enorm veel broeikasgassen uit. Verduurzaming van Chemelot is essentieel tegen klimaatverandering en het verbeteren van gezondheid van omwonenden. Daar werkt het bedrijf hard aan, maar dat komt stil te liggen als er geen zwaardere aansluiting komt.’
Oplossingen voor de korte en lange termijn
Snel is het probleem niet opgelost, denkt ook Tijs de Bree, gedeputeerde energie in Overijssel. Maar op de korte termijn valt er wel het een en ander te doen. ‘Allereerst moeten we ervoor zorgen dat we het netwerk zo min mogelijk gebruiken. Dus besparen op elektriciteitsverbruik is altijd goed. Of de opgewekte elektriciteit meteen gebruiken om een wasje te draaien of een elektrische auto op te laden, als je die misschien al hebt.’
Hier hoort ook bij dat we niet alleen maar zonnepanelen moeten leggen die op het zuiden gericht zijn en voor een enorme piek zorgen in de zomerse middagen, geeft De Bree aan. ‘Daarvoor een dikke kabel aanleggen die de rest van de tijd niet wordt gebruikt, is echt zonde. We moeten zon en wind in de juiste mix benutten. Kijkend naar het netwerk is een verhouding van 20% zon en 80% wind ideaal.’
De Bree: We moeten voorkomen dat ziekenhuizen de dupe worden van een nieuw datacenter
Maar er zijn meer dingen te doen, wijdt De Bree verder uit: ‘Slim plannen van uitbreidingen van het netwerk. In de Elektriciteitswet is het verboden om onderscheid te maken tussen aanvragers, dus daarin geldt het principe “wie het eerst komt, wie het eerst maalt”. Maar voor de uitbreiding van de netten, kunnen bijvoorbeeld provincies in overleg met gemeenten en netbeheerders onderling afspreken welke gebieden met prioriteit moeten worden versterkt.’
Dat vraagt om heldere uitgangspunten, waar moet goed over nagedacht moet worden, zegt De Bree. ‘Je wil bijvoorbeeld een nieuw ziekenhuis niet de dupe laten worden van een datacenter, om maar eens wat te noemen.’ De Kort: ‘Wij hadden een concreet voorbeeld van iemand die graag bitcoins wilde mijnen, waardoor een hele straat open moest voor een dikkere kabel. Door dit soort zaken zit ons net mede vol en kan een school bijvoorbeeld niet aangesloten worden. Daar word ik heel verdrietig en boos van.’
Gedeputeerde Fackeldey ziet ook andere oplossingen. Zo kunnen bedrijventerreinen in een coöperatie onderling afspraken maken over piekverdelingen. ‘Zoiets is al bij bedrijven rond Schiphol gebeurd en daarvoor willen we in Flevoland een taskforce oprichten.’
Niet mooi, wel nodig
Als laatste stelt Fackeldey dat de ruimtelijke procedures versneld moeten worden: ‘Het kan zomaar acht jaar duren voordat de hoogspanningsleiding is getrokken, mede door alle inspraakprocedures. Dat is op zich mooi, maar mensen die zeggen dat ze ‘m niet willen… daar moeten we maar een keer tegen zeggen dat ze ‘m gewoon nodig hebben.’
Daar sluit De Kort zich bij aan: ‘We kunnen niet zo lang wachten. We hebben gezien tijdens corona dat er heel veel kan onder crisiswetgeving. Dit is een crisis, daarom moeten we sneller handelen als overheid.’
De Kort: Het is crisis, dus we moeten sneller handelen als overheid
Het oud-Statenlid stipt daarbij nog een ander probleem aan: ‘Het net is eigenlijk nog helemaal niet vol, maar alleen op papier. Op het moment dat een bedrijf zich aanmeldt, wordt er een reservering gemaakt op het net. Maar er zit een bak lucht tussen de vergunde en de gebruikte capaciteit: soms gebruiken ze die reservering niet of duurt het nog jaren voordat ze het nodig hebben.’
Berghorst beaamt dat. ‘De woordvoerder van Tennet vergeleek het met “handdoekje leggen” aan het zwembad. Op dit moment is niet duidelijk of al die aanvragen ook gerealiseerd worden.’
Technisch personeel
Maar wat je ook doet, zonder technisch geschoold personeel gaat het niet. De Kort: ‘Je moet er daarom nu voor zorgen dat je mensen niet alleen opleidt, maar ook omschoolt. En het maakt me niet uit waar je het personeel vandaan haalt: dat mag ook van buiten Nederland. Die link tussen de arbeidsmarkt en energie moet nadrukkelijk worden gelegd.’
Afbeelding: Rob Engelaar | ANP