Gemeenten zoeken in deze crisis naar manieren om de groep die het niet meer redt bij te staan. In Coevorden ontstond het zogeheten maatwerkfonds. De wethouder pleit intussen voor een wet op bestaanszekerheid. Want ook de groep die niet snel aan het werk kan, verdient een fatsoenlijk bestaan.
Wethouder Joop Slomp uit Coevorden noemt het ‘best wel een bijzondere aanpak’: iedere inwoner die door de energie- en inflatiecrisis in de financiële problemen komt kan een beroep doen op het gemeentelijke Maatwerkfonds. Ongeacht het inkomen. De gemeente past het verschil tussen inkomsten en de vaste en onvermijdelijke lasten deze winter bij. ‘Zo voorkomen we dat inwoners figuurlijk door het ijs zakken.’
De raad stemde unaniem in met deze aanpak, zegt Slomp. ‘Het is niet zo dat we sindsdien overspoeld worden met aanvragen, het gaat om enkele tientallen. Maar dat is al veel.’ De meeste mensen met problemen had de gemeente al in beeld en konden via andere potjes worden geholpen. ‘Dat zijn inwoners die via de Participatiewet al contact hadden met de gemeente en in aanmerking komen voor toeslagen. Maar niet alle mensen met alleen AOW of een minimumloon.’
De gemeenteraad van Coevorden maakte € 1,7 miljoen vrij voor het eerste kwartaal van dit jaar. ‘Als het goed loopt, kijken we of we dit een vervolg kunnen geven.’ Dat Coevorden zelf aan de slag ging was noodzakelijk, zegt hij. ‘Het Rijk laat het liggen. Het inkomen is voor een grote groep te laag. Daar plakken we als overheid allerlei pleisters op. Voor menstruatiearmoede, energiearmoede en kindpakketten. Elke twee jaar verzinnen we wel weer oplossingen voor een nieuw probleem.’
Slomp: Zien soms de derde generatie in armoede belanden
Met de huidige wetgeving zullen de problemen blijven komen, verwacht de wethouder. Daarom moet van hem het minimuminkomen omhoog. ‘Mensen met een minimuminkomen komen elke maand € 300 tekort. Voor hen hebben we de Participatiewet, gericht op werk. Maar alle bemiddelbare mensen zijn echt wel aan het werk op deze gespannen arbeidsmarkt. De groep die nog niet werkt, heeft vaak of psychische klachten of een beperking. Die help je niet zomaar aan een baan.’
Meer dan een hoger loon moet de discussie volgens Slomp weer gaan over bestaanszekerheid. ‘Dat begrip is nota bene verankerd in de Grondwet. Langzamerhand moeten we ons afvragen of we daar voor een bepaalde groep nog aan voldoen.’ Met het Maatwerkfonds raakt Coevorden aan inkomenspolitiek, en dat is voorbehouden aan het Rijk. ‘Sociale Zaken komt binnenkort al langs. Nee, niet met het opgeheven vingertje. Ze zeggen ervan te willen leren.’
In een recent opiniestuk in de Volkskrant braken Slomp en zijn ambtenaren een lans voor nieuwe regelgeving: de wet op bestaanszekerheid. ‘Dat gaat over meer dan werk, maar ook een fatsoenlijk bestaan. We zien soms de derde generatie van een familie in de bijstand belanden. Hun kinderen wil je vooruithelpen. Ja, dat is wel een kwestie van lange adem.’
Wijken en dorpen in
Op de vraag of die nieuwe wet leidt tot meer bestaanszekerheid, reageert Marianne Poelman positief. De wethouder uit Súdwest-Fryslân vindt het belangrijk om een halt toe te roepen aan armoede die van generatie op generatie wordt doorgegeven.
Poelman: ‘We hebben als lokaal bestuur twee stromen om mensen meer zekerheid te bieden. Een: optimaliseren wat je hebt, zoals het ophogen van inkomensgrenzen voor steun. In onze gemeente hebben we dat ook gedaan. Maar dat is niet genoeg. Ik sluit me aan bij de woorden van wethouder Slomp. In Súdwest-Fryslân hebben we de Tichtby (dichtbij) tour. Hiermee bereiken we meer inwoners en informeren hen over de energietoeslag, bespaartips en andere minimaregelingen. Dit doen we door de wijken en dorpen in te gaan.’
Poelman: We zien dat mensen tandartsbezoek uitstellen vanwege de kosten
En dat is geen overbodige luxe: ‘Soms zijn regelingen zo ingewikkeld gemaakt met alle bewijslast en moeilijke taal, dat vooral kwetsbare inwoners afhaken.’ Inwoners bereiken in een gemeente met 89 kernen is geen sinecure, verzekert de wethouder. ‘Het vraagt extra inzet en communicatie van onze mensen ter plekke om als eerste overheid dichtbij te zijn. Inwoners moeten immers wel weten dat ze ons in hun dorp of wijk kunnen vinden met vragen.’
Daarnaast heeft Súdwest-Fryslân zelf een maatwerkfonds in het leven geroepen: Stipe Tichtby (dichtbij). ‘Een bedrag van € 1 miljoen bedoeld voor het toepassen van de hardheidsclausule. Denk aan chronisch zieken of tandartskosten. De laatste maanden zien we dat inwoners een tandartsbezoek uitstellen vanwege de kosten. Dit treft vooral onze kinderen. Maar we betalen meer uit dit fonds, zoals collectieve aanvragen uit de samenleving voor onder meer buurtkoelkasten en initiatieven om samen te eten. En we werken veel met verbonden partijen zoals de kerken. Ze weten wat er achter de voordeur speelt en bieden vaak een warme kamer voor mensen die zelf de verwarming niet meer durven aanzetten.’
Mensen die niet kunnen werken verdienen basisinkomen
Dat een groep mensen niet meer aan het werk komt, is volgens Ingrid Wolsing van alle tijden. Hun aantal neemt de laatste tijd wel toe, zegt Wolsing, voor de derde periode wethouder in Montferland. ‘Deze mensen hebben veel begeleiding nodig om aan het werk te komen. We moeten hun meer steunen, dat is die bestaanszekerheid. Dan heb je het over maatwerk en de gemeente doet dat ook. Ik betwijfel echter of een nieuwe wet dit gaat veranderen: we kennen de doelgroep al en het maakt het voor ons vooral gecompliceerder. We hebben beschut werk en verschillende regelingen voor doelgroepen. Ik zie soms door de bomen het bos niet meer, laat staan dat de inwoners het nog snappen.’
‘Het is te triest voor woorden dat armoede in ons land toeneemt. De bijstand is de laatste jaren slechter geworden. Daarmee kom je echt niet rond. De lonen zijn wel iets omhooggegaan, maar mensen met een AOW zijn een vergeten groep. Die komen niet rond en zitten thuis te vereenzamen. De gene om met je schulden naar de gemeente te gaan neemt gelukkig af. Bij het schuldenloket zien we een toename en ook de voedselbank zag 40% meer mensen het afgelopen jaar.’
Wolsing: Een nieuwe wet maakt het gecompliceerder, we kennen de doelgroep al
Liever dan nog een nieuw wet, zou Wolsing bestaanszekerheid willen opnemen in de Participatiewet. ‘Die groep die echt niet aan het werk komt zou je dan blijvend kunnen ondersteunen met een basisinkomen. Het is dan aan de overheid om hen te laten participeren. Ik vind werk nog altijd de beste manier om deel te nemen aan de samenleving. Dat kunnen de oude Melkertbanen zijn, maar ook zinvolle dagbesteding. De lokale overheid staat hiervoor aan de lat.’
Gaten dichtlopen die het Rijk laat liggen
Raymond Wanders begrijpt de oproep van Joop Slomp heel goed. ‘Ik vind wel dat zo’n wet niet nodig zou moeten zijn. Het begrip bestaanszekerheid staat immers al in artikel 20 van de Grondwet. Het signaal van Joop zegt echter genoeg over hoe we daar mee omgaan.’
Liever ziet hij dat de overheid serieus werk maakt van het grondwetsartikel. ‘Gemeenten nemen daar nu het voortouw in. Kijk naar alle regelingen die niet alleen wij maar ook andere gemeenten hebben bedacht.’ Is het de bedoeling dat iedere gemeente het wiel zelf moet uitvinden? ‘We lopen nu de gaten dicht die het Rijk heeft veroorzaakt. Dat had Den Haag zelf moeten doen.’
Wanders: Soms zijn regelingen zo ingewikkeld gemaakt, dat vooral kwetsbare inwoners afhaken
Als voorbeeld noemt Wanders de energietoeslag: alle gemeenten moeten hun eigen beleidsregels opstellen voor een regeling waar het initiatief bij het Rijk lag. Emmen heeft daar boven op een tijdelijke maatregel bedacht om inkomens tot 150% bij staan in hun energiekosten. ‘Omdat we denken dat het plafond van het Rijk slechts deels werkt. Inkomens tussen 120 en 150% van het minimum die meer dan een vijfde van hun besteedbaar inkomen kwijt zijn aan gas en stroom kunnen bij ons aankloppen. Er geldt een normverbruik dat past bij de samenstelling van het huishouden. We gaan niet de jacuzzi betalen natuurlijk. Verbruik je meer dan de norm, dan gaan we samen kijken hoe dat kan en of je alsnog in aanmerking komt voor ondersteuning. We hebben hier een aantal miljoenen voor vrijgemaakt.’
Over de energietoeslag is Wanders om nog een reden niet te spreken: ‘Gemeenten hebben voorbereidingen getroffen om de toeslag 2023 uit te kunnen betalen, in navolging van een Kamerbrief. En nu wil het Rijk dat we wachten tot juni. Maar gemeenten hadden na eerdere berichten al met hun inwoners gecommuniceerd. We zoeken uit wat wel kan, want de inwoner wil morgen de voorschotnota betalen of de boodschappen doen. Weer zo’n voorbeeld hoe beleid en uitvoering ver uit elkaar staan. En de inwoners die recht hebben op bestaanszekerheid zijn er de dupe van.’
Bijschrift afbeelding: In de rij bij de voedselbank
Afbeelding: Bart Maat | ANP