Het is wel eens anders geweest de afgelopen jaren, maar de hand kan van de knip tijdens deze begrotingen. Gebeurt dat ook? En zo ja, waar gaat het geld dan heen? Of nemen gemeenten het zekere voor het onzekere en willen de wethouders financiën wat meer vet op de botten?
Voor de komende paar jaar op rozen
Martijn de Kort
Martijn de KortWethouder in Helmond
Wat doet Helmond met de extra beschikbare middelen?
‘We krijgen er een behoorlijk bedrag bij. Met het geld van de septembercirculaire gaan we nu nog niks doen.’
Waarom niet?
‘Dat heeft een simpele reden: we behandelen de begroting in november en baseren die op de meicirculaire. Maar ook op basis daarvan kregen we de begroting al goed sluitend. Daar zit zelfs al een noodfonds van € 10 miljoen in.’
Hadden jullie verwacht er financieel zo goed voor te staan?
‘Het is een beetje dubbel. Aan de ene kant hebben we voor dit en volgend jaar alles op orde. Maar tegelijkertijd komt het ravijnjaar van 2026 steeds dichterbij.’
Ravijnjaar?
‘Dat is een beetje een technisch verhaal. Het accres beweegt mee met de uitgaven van het Rijk, maar is nu bevroren. Dus voor de komende jaren weten we waar we aan toe zijn. Maar de begrotingscyclus van het Rijk loopt anders dan die van gemeenten en vanaf 2026 groeit het gemeentefonds niet meer mee met de rijksuitgaven.’
En nu concreet in normale mensentaal.
‘Heel concreet: in 2026 krijgt bijna geen gemeente zijn begroting sluitend. Nou hoeft dat ook niet elk jaar, zolang je het eerste of het laatste jaar van de vier jaar durende periode maar sluitend hebt. Net als de meeste andere gemeenten gaat Helmond in 2026 in ieder geval geld tekort komen.’
Dat klinkt niet best.
‘Het laatste woord is er gelukkig nog niet over gezegd. Tussen het Rijk, de VNG en het Interprovinciaal Overleg loopt nu een traject om het geschil over dit ravijn te beslechten.’
Met incidenteel geld kom je er dus niet?
‘Precies. Daar heeft de VNG flink op gelobbyd en daardoor is nu een deel van het tekort gedekt. De septembercirculaire pakt nu goed uit. Daarmee halen we 2026 ook. Dus in alle eerlijkheid: eigenlijk zitten we gewoon goed. Daar zit ook nog deels iets geks achter. Doordat we een personeelstekort hebben, gaven we wat minder uit.’
Het gaat dus financieel goed. Gaan jullie nu eerdere bezuinigingen terugdraaien?
‘Er is in Helmond bezuinigd op cultuur. Zo zouden twee instituten samen in één gebouw worden gevoegd. Maar de daarvoor bedachte voordelen blijken niet uit te kunnen komen, dus die bezuiniging wordt wellicht terug gedraaid.’
Wat gaan jullie dan doen met het extra geld?
‘In de begroting – die dus voor september gemaakt was – trekken we veel geld uit voor verduurzaming en personeel. Maar bijvoorbeeld ook voor een structurele verhoging van de draagkrachtnorm van 120 naar 130% en geld voor schoolontbijt. Daarnaast investeren we extra in veiligheid: meer geld voor boa’s en buurtpreventie. Plus geld voor de digitalisering van informatie, denk aan veiligheid en privacyvraagstukken. De lijst is lang.’
Ik zit met mijn oren te klapperen. Heeft Helmond de jackpot gewonnen?
‘Haha, nee. In het verleden waren er redelijk wat zaken, die elk jaar incidentele dekking kregen. Er zijn nu veel reservepotjes, maar we willen nu gaan prioriteren, zodat we het op de lange termijn ook op orde hebben. Voor de cultuurvisie moeten we bijvoorbeeld nog veel zaken uitwerken. Daar zitten zeker nog moeilijke keuzes bij. En ook de structurele dekking voor 2026 en verder blijft een uitdaging.’
Ook incidenteel geld kan structureel helpen
Rommy Kempenaar
Rommy KempenaarWethouder namens Sociaal Links in Dantumadiel
Wat betekenen de extra middelen voor jullie?
‘Het is mooi dat we daarmee een overschot op de begroting hebben. In 2018 zijn we uit een geprognosticeerde negatieve algemene reserve gekomen. Daardoor moesten we onze structurele positie al jarenlang verbeteren.’
Maar het geld dat er nu extra komt is niet structureel inzetbaar toch?
‘Klopt, maar we hadden een incidenteel probleem. Dat kan nu worden opgelost doordat de algemene reserve niet meer negatief is. Pas vanaf deze begroting hebben we weer vlees op de botten. Zowel raad als college hebben daardoor niet in de stand gezeten dat er extra investeringen mogelijk waren.’
De hand op de knip dus?
‘De incidentele gelden gaan in eerste instantie inderdaad richting de algemene reserve, maar op de korte termijn is het inzetbaar.’
Waar gaan jullie de incidentele middelen voor gebruiken?
‘We willen eerst kijken wat de minimale omvang zou moeten zijn van de algemene reserve, zodat we beter zicht hebben op de langjarige benodigde inzet.’
Dus nog geen extra geld voor armoedebestrijding, energieproblematiek en de culturele voorzieningen?
‘Dat zit al in de programma’s. Omdat het om incidentele gelden gaat, werken we veel met pilots. We kunnen nu wel incidenteel geld inzetten met de hoop dat het een structureel effect heeft, maar dat is moeilijk voorspelbaar. Ook wij gaan richting 2026 en weten niet of en hoe we er precies uit komen. Het grote probleem bij de meeste gemeenten is dat ze structurele problemen hebben, terwijl we nu alleen geld krijgen voor incidentele oplossingen.’
Had je iets anders verwacht?
‘Nee. In de berekening van het totaal van de structurele middelen zou je meer zekerheid willen hebben voor de periode na 2026. Ik hoor van veel collega’s dat er structureel middelen zijn voor de komende paar jaar, maar daarna is het een groot zwart gat. Vanwege het gebrek op een meerjarig perspectief, houdt iedereen de hand op de knip.’
Wat vind je van het besluit om de gemeentelijke begrotingen niet meer mee te laten groeien met de rijksuitgaven?
‘Op zich vind ik het goed dat je niet meer de trap-op, trap-af methodiek hebt. Maar dan heb je wel iets nodig dat de financiële positie van gemeenten structureel verbetert. De systematiek van het gemeentefonds moet anders.’
Hoe zie je dat voor je?
‘De hoe is wel lastig, want je hebt altijd voor- en nadeelgemeenten. Sowieso geldt: als het Rijk taken wil decentraliseren, moeten ze de kosten daarvoor dekken. Je ziet het goed bij de jeudgzorg, waar de uitvoering zonder extra middelen werd gedecentraliseerd. Sterker nog, het ging natuurlijk gewoon om een verkapte bezuiniging.’
Incidenteel geld mag niet worden gebruikt voor structurele uitgaven. Zijn er manieren waarop jullie daar creatief mee om kunnen gaan om toch mensen die het nu bijvoorbeeld financieel zwaar hebben te kunnen helpen?
‘Dat is inderdaad wel nodig en er zijn zeker opties. Denk aan verduurzaming: dat is iets incidenteels, maar levert wel structurele uitkomsten op. Net als pilots voor de SW-bedrijven. Werk is welvaart en welvaart is welzijn. Dus met een incidentele inzet voor werk, bijvoorbeeld met een projectmatige aanpak kun je structurele verbetering realiseren.’
Investeren in duurzaamheid
Tjitske Siderius
Tjitske SideriusWethouder namens PvdA-GroenLinks in Hattem
Had Hattem extra geld van het Rijk nodig?
‘Wij bleven altijd wel binnen de budgetten, dus in die zin niet. Zo had Hattem bijvoorbeeld ook geen overschrijdingen in de jeugdhulp. En als je kijkt naar de uitkeringen van het gemeentefonds dan zijn wij echt een voordeelgemeente. Dat gaat grotendeels om structureel geld, dus dat biedt veel mogelijkheden.’
Wat gaan jullie er mee doen?
‘We kijken waar de hoogste nood zit. Hattem is heel klein: we hebben maar 12.000 inwoners en onze gemeentebegroting is € 30 miljoen. We krijgen tonnen extra, dus dat is voor ons als kleine gemeente best wel veel. Daarom zetten we nu in op een maatwerkfonds energie, voor mensen die niet genoeg hebben aan het prijsplafond en die óók niet genoeg hebben aan de energietoeslag. We willen daar zoveel mogelijk flexibiliteit in bieden.’
En verder?
‘Daarnaast hebben we een bestuursakkoord, waarin een aantal belangrijke ambities staan. Ik ben wethouder namens de PvdA-GroenLinks en naast het sociaal domein heb ik ook duurzaamheid in mijn portefeuille. De komende vier jaar zetten we in op een Green Deal Hattem. Samen met inwoners, maatschappelijke organisaties, bedrijven en ondernemers wil de gemeente duurzame plannen ontwikkelen en uitvoeren. Zo kunnen we als Hattem alle aanwezige kennis, expertise en ervaring inzetten en starten we collectief een duurzaamheidsoffensief om Hattem voor komende generaties toekomstbestendig te maken. Tot slot willen we een integraal kindcentrum en twee woonzorgzones realiseren. Daar is uiteraard geld voor nodig.’
Vind je met zo’n Green Deal niet een wiel uit dat er misschien al is?
‘Nou nee. We zien als stadsbestuur een kloof tussen inwoners die mee komen op het gebied van duurzaamheid en geld en tijd hebben om hierin te investeren, én inwoners die geen mogelijkheid hebben om mee te denken over klimaatoplossingen, omdat zij het hoofd boven water proberen te houden. Door strategische partners te kiezen, zoals de lokale energiecoöperatie, de lokale natuurclub, maar ook ondernemers én inwoners hopen we dat alle Hattemers straks kunnen profiteren van de duurzaamheidsoplossingen, ongeacht inkomen of vermogen.’
Waarom zouden mensen met een laag inkomen dan wel geïnteresseerd zijn in dit soort initiatieven?
‘Omdat dit geen initiatieven zijn waar mensen zelf meteen individueel duizenden euro’s voor op tafel hoeven te leggen. We zoeken nu juist naar initiatieven vanuit inwoners waar voldoende draagvlak in de stad voor is. Daarna kijken wij op welke wijze we ze daarmee kunnen helpen.’
Waar heeft Hattem de afgelopen jaren minder in kunnen investeren dan je eigenlijk had gewild?
‘Ik zit er net drie maanden, dus ik weet niet wat de discussies destijds zijn geweest. Ik weet alleen dat we nu wel voldoende ruimte hebben voor de zaken die we als coalitie belangrijk vinden.’
Hoe ziet jullie begroting voor 2023 er uit?
‘Er is € 450 duizend structureel beschikbaar om het bestuursakkoord uit te voeren. Dat gaat bijvoorbeeld naar de Green Deal Hattem en het maatwerkfonds energie. We zijn vrij laat begonnen als college, dus het is nu een beleidsarme begroting. In maart komen we met een uitbreiding richting de gemeenteraad. waarin onze plannen uit het akkoord zijn verwerkt.’
Verlagen jullie lasten nog?
‘De OZB wordt beperkt geïndexeerd, we verlagen ‘m niet. Ook wij zitten met prijsstijgingen door de inflatie. Doordat de toekomst zo onzeker is, nemen we op deze manier in ieder geval geen risico.’
In Helmond en Dantumadiel vrezen ze het ravijnjaar 2026. Jullie ook?
‘Ja, dat staat ook letterlijk zo in de begroting. We staan nu nog op een plusje, maar er zijn wel zorgen over. Het is nu nog niet helemaal duidelijk het probleem voor Hattem precies zou zijn. Volgend jaar gaan we daar naar kijken. Momenteel kan je daar nog weinig over zeggen, aangezien er ook in de septembercirculaire weer allerlei fouten zitten. Daarbij ligt 2026 nog ver weg. Wie weet wat er in de tussentijd allemaal gebeurt.’
Afbeelding: Facebook Martijn de Kort