Weinig zaken in het sociaal domein zijn zo gehaat als het abonnementstarief. Ondanks alle protesten uit gemeenteland bleef de vorige minister vasthouden aan deze bonus voor rijke ouderen. Het huidige kabinet bezint zich nu op de maatregel en heeft beloofd niet hand te haven. Een en een is twee zou je zeggen, dus het abonnementstarief vliegt de deur uit. Maar zo simpel is dat niet.
€ 110 miljoen compensatie is lang niet genoeg
Coen Derickx
Coen DerickxFractievoorzitter in Krimpen aan den IJssel
Wijken jullie in Krimpen nu al af van het abonnementstarief?
‘Ja. Vanuit de gemeenteraad van Krimpen aan den IJssel is vanaf het begin verzet geweest tegen het doorvoeren van het abonnementstarief. Dat heeft tot pittige gesprekken geleid met het ministerie. De minister dreigde voor de verkiezingen met ingrijpen, maar zette niet door. In Krimpen aan den IJssel houden we nu gesprekken met aanvragers over de noodzaak voor het gebruik van het abonnementstarief. Met andere woorden: we vragen door naar eigen financiële draagkracht van inwoners.’
Is de passende eigen bijdrage genoeg of moet het hele tarief worden afgeschaft?
‘Er zijn volgens mij twee opties. Als het kabinet het huidige tarief wil handhaven, moet er volledige financiële compensatie komen voor de gemeenten. Het is immers rijksbeleid, waarbij de gemeente slechts als uitvoeringsorganisatie wordt ingezet. We hebben als gemeente geen sturingsmogelijkheden. De consequentie hiervan is dat je zeer oplopende uitgaven krijgt voor het Rijk en dat er onevenredig gebruik plaats blijft vinden door mensen met hogere inkomens en vermogenden.’
Klinkt niet geweldig.
‘De andere optie is dat je het abonnementstarief afschaft en per casus bepaalt welke hulp noodzakelijk is en tegen welk maximaal uurtarief dit geboden mag worden. Maatwerk dus. Ook dan heb je een volledige vergoeding door het Rijk nodig via Wmo-budgetten. Blijkbaar durft de staatssecretaris niet te kiezen voor één van de opties wegens de financiële consequenties voor het Rijk.’
Is de € 110 miljoen genoeg om de geleden schade te compenseren?
‘De financiële schade voor Krimpen aan den IJssel door het abonnementstarief is groot. De aanzuigende werk heeft ons circa € 600.0000 gekost. Door onze wat strengere uitvoering zien we nu wel een afname in de groei van de uitgaven. Maar aangezien het in onze relatief kleine gemeente al tot grote financiële problemen heeft geleid, denk ik dat € 110 miljoen verre van toereikend is. € 350 miljoen lijkt me realistischer.’
Wat verwacht je van het kabinet?
‘De staatssecretaris is blijkbaar van plan de gemeenten op te laten draaien voor het aanpassen van het abonnementstarief, zonder daar de benodigde budgetten bij te geven. Dat betekent opnieuw een verzwaring van de uitvoeringstaken van de gemeenten en is een zoveelste afwenteling van Rijksbeleid op de financiële mogelijkheden van de gemeenten.’
Vervelend voor gemeenten dus.
‘En inwoners. Zij krijgen daardoor minder budget voor het bepalen van hun prioriteiten en het leefbaar houden van hun directe leefomgeving. Het is kortom opnieuw een duwtje in afname van vertrouwen in de overheid.’
Het systeem raakt verstopt
Diana van Loenen
Diana van LoenenWethouder in Haarlem
Meerdere gemeenten wegen tegen de regels in het inkomen mee bij aanvragen voor huishoudelijke hulp. Dat doen ze uit protest tegen de eigenbijdrageregeling en om de stijging in aanvragen wat af te remmen. Doet Haarlem dat ook?
‘Nee, dat doen wij niet. Maar we zien wel de aanzuigende werking die het heeft gehad. We zagen ongeveer 25% stijging in aanvragen voor huishoudelijke hulp en overigens ook voor woningaanpassingen. De wachtlijsten worden steeds groter, het systeem raakt verstopt. We zijn dus niet blij met het uniforme abonnementstarief, omdat hogere inkomens er te veel gebruik van maken.’
Waarom dan geen inkomenstoets?
‘Het mag niet volgens de wet. Maar ook praktisch is het lastig. Het kost veel capaciteit om dat te doen.’
Zelfs nu het kabinet het zelf eigenlijk niet meer eens is met die wet?
‘De formele manier om dit op te lossen is de wet aanpassen. Dus daar wachten we op. We willen geen alternatief systeem bedenken. Wel wijzigen we de aanvraagprocedure. Het is nu maatwerk, maar we gaan het veralgemeniseren. We gaan geen aparte intake doen bij mensen thuis, daar zijn nu te veel aanvragen voor. Niet alleen door het tarief, ook door gewoon autonome groei.’
Geen maatwerk dus.
‘Nee. In de praktijk betekent die generieke procedure dat je geen aparte indicatie meer nodig hebt voor een voorziening. In Haarlem besteden we de hele uitvoering van de Wmo uit aan een coöperatie van instellingen en organisaties die het aanbod verzorgen. Daarmee creëer je ook wat meer massa om de wachtlijsten weg te kunnen werken.’
Dus door hoge volumes te draaien wordt het efficiënter?
‘Dat en door het meer te centreren. Uiteindelijk wil je dat degene die recht heeft op de voorziening zo snel mogelijk wordt bediend. Dat doen we door het aan de achterkant wat te vereenvoudigen. We hebben het abonnementstarief zelfs afgeschaft voor dagopvang en ambulante begeleiding. Dat bleek een drempel voor zorg, waar we geen toegevoegde waarde in zagen. Terwijl we voor huishoudelijke ondersteuning liefst een hogere drempel zouden zien.’
Het kabinet trekt € 110 miljoen uit om de door gemeenten gemaakte kosten te compenseren. Is dat genoeg?
‘Dat vind ik lastig in te schatten. Wij hebben gezien dat de uitgaven van € 8 miljoen per jaar naar € 13 miljoen zijn gestegen. Een deel daarvan is autonome groei, een deel komt door het moeten bepalen van een reële prijs, door gestegen loonkosten en dus ook door aanvragen van vermogenden. Het is dus lastig om te zeggen welk aandeel het een of het ander precies heeft. Ik durf er geen inschatting van te maken of die € 110 miljoen genoeg is. Maar wat de kosten ook zijn: het Rijk moet daar wel mee over de brug komen. En vaart maken met een eerlijker systeem.’
Problemen integraal aanpakken
Tim van Tongeren
Tim van TongerenWethouder in Oegstgeest
Hebben jullie in Oegstgeest ook een significante toename gezien van het aantal aanvragen voor huishoudelijke hulp sinds 2015?
‘Het valt mee eigenlijk. We hebben wel meer aanvragen gekregen, maar niet zoveel als elders denk ik. We hanteren hier niet het “u vraagt wij draaien”-principe. We gaan het gesprek aan met mensen en stellen dan ook zelfredzaamheid, eigen kracht en zelf kunnen betalen ter sprake. Dat laatste is echter geen weigeringsgrond. Maar we vragen in het intakegesprek dus wel of mensen niet op andere wijze ondersteund kunnen worden.’
Zijn er dan ook mensen die na zo’n gesprek zeggen: laat dan maar zitten?
‘Die zijn er wel, maar dan heb je het echt over verwaarloosbare aantallen. Je hebt ook mensen die aangeven dat ze er volgens de regels recht op hebben. Die hebben gewoon gelijk natuurlijk.’
Wat vind je dat er zou moeten gebeuren?
‘De discussie nu is dat de huidige regeling per 2025 aangepast wordt en dat er dan weer een eigen bijdrage wordt gevraagd. Ik vind dat wel erg ver weg. De € 110 miljoen compensatie is ook veel te laag, volgens mij is dat rond de € 260 miljoen. Daar zit wel ook autonome groei in, maar het betekent hoe dan ook dat 110 miljoen euro tegemoetkoming veel te weinig is.
Wat ik ook ernstig vind, is dat als de maatregel per 2025 in gaat dit volgens de ramingen van het Rijk € 95 miljoen op moet gaan leveren. Dat wordt dan ook meteen weer verrekend met het gemeentefonds. Het is dus nog een sigaar uit eigen doos ook.’
Vind je het goed als er weer een eigen bijdrage wordt gevraagd?
‘Ik vind het ten principale goed dat er een eigen bijdrage wordt gevraagd. Het abonnementsmodel is alleen een perverse prikkel. De eigen bijdrage zou inkomensafhankelijk moeten zijn. Wat het hoogste bedrag daarbij moet zijn vind ik lastig te zeggen, maar bij lage inkomens moet de eigen bijdrage verdwijnen. Bij minima mag deze wat mij betreft nul zijn.’
Diana gaf aan dat ze zelfs wat bedragen hebben geschrapt, doen jullie dat ook?
‘We trekken op met de Leidse regio. Binnen die samenwerking hebben we tot op heden het standpunt dat we niet zelfstandig afwijken, we voeren gewoon de bestaande wet- en regelgeving uit. En met de intakegesprekken kunnen we nog een beetje rommelen in de marge. Maar we zijn er dus heel braaf in.’
Hoe kijk je verder naar de Wmo-regels uit 2015?
‘Ik vind dat een inkomensafhankelijke bijdrage niet alleen voor huishoudelijke hulp zou moeten gelden, maar ook voor woningaanpassingen en hulpmiddelen. Maar daar heeft het Rijk van gezegd dat ze dat niet gaan doen.’
Wat zou je het kabinet willen meegeven?
‘Wat me erg tegen de borst stuit is dat het elke keer weer over deelterreinen gaat. Dan weer over de Wmo, dan weer over participatie, dan weer over de jeugdwet. Je moet veel meer uitgaan van de grote maatschappelijke opgaven. Dan gaat het over bestaanszekerheid en kansengelijkheid. Mensen die van € 50 per week moeten leven vertellen, dat ze gezonder moeten gaan leven, terwijl we allemaal weten dat gezond eten duurder is dan bulkvoedsel. Laten we die grote maatschappelijke thema’s nu eens integraal aanpakken.’
Afbeelding: Patricia Rehe | ANP